Zamek Przemysła

Zamek zbudowany w 1288 roku na rozkaz księcia wielkopolskiego Przemysła II, w chwili ukończenia był największą świecką budowlą na ziemiach polskich. Zamek ten przez wieki był jednym z najważniejszych budynków w Poznaniu. Jego mury widziały koronowane głowy, były świadkami najważniejszych wydarzeń historycznych, a także dzieliły trudne dzieje miasta.     

                                                                                                    

Po lokacji Poznania w 1253 roku na lewym brzegu Warty, książę Przemysł I prawdopodobnie zbudował  na niewielkim wzgórzu, ceglaną wieżę mieszkalną wraz ze studnią, otoczoną wałem i częstokołem. Wzgórze nazwano Mons Castrenis, czyli Górą Zamkową. Jego syn Przemysł II zwany Pogrobowcem (urodził się 1257 roku w cztery miesiące po śmierci ojca), postanowił wznieść na wzgórzu zamek, który pełniłby funkcję obronną, ale także byłby godną rezydencją władcy. Budowę rozpoczęto w 1274 roku. Przemysł II w 1295
roku koronował się na króla Polski, jednakże kilkanaście miesięcy później został uprowadzony przez Brandenburczyków i zamordowany w pobliżu Rogoźna.

W 1300 roku w zamku odbył się ślub córki Przemysła – Ryksy z królem Czech i Polski – Wacławem II.

Rekonstrukcja zamku z przełomu XIII i XIV wieku. Źródło: www.zamkipolskie.com

O pozycji Poznania i jego zamku niech świadczy fakt, iż w 1341 roku odbył się tutaj ślub króla Kazimierza Wielkiego z Adelajdą, córką landgrafa heskiego, Zygmunta III Żelaznego. Dwa dni po tym wydarzeniu, Adelajda została koronowana w poznańskiej katedrze. W 1343 roku król Kazimierz wyprawił z poznańskim zamku wesele swojej córce Elżbiecie, poślubionej księciu pomorskiemu, Bogusławowi V. Władysław Jagiełło, który bardzo lubił Poznań i jego zamek, wydał tu swoją siostrzenicę Emilię za księcia słupskiego Bogusława IX. W 1475 roku odbył się ślub córki Kazimierza Jagiellończyka Jadwigi z księciem bawarskim Jerzym. Honorowym gościem był sam cesarz Fryderyk III Habsburg.

Jednak oprócz wesel w zamku odbywały się także ważne spotkania o charakterze politycznym. W 1337 roku Kazimierz Wielki spotkał się tutaj z królem czeskim Janem Luksemburskim. W 1424 roku Poznań gościł króla Danii Eryka I. W 1493 roku król Jan Olbracht przyjmował hołd wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, Hansa von Tieffena. W Poznaniu urodziła się także najstarsza córka Zygmunta Starego, Jadwiga. Zamek poznański stał się rezydencją starostów generalnych wielkopolskich, którzy pełnili rolę namiestników króla.

W 1536 roku wielki pożar, który strawił większą część Poznania, nie oszczędził także zamku. Został on jednak odbudowany w stylu renesansowym przez starostę Andrzeja Górkę.

Rekonstrukcja zamku z XVI wieku. Źródło: www.zamkipolskie.com

Kres świetności zamku przyniósł „potop szwedzki”. Zamek został splądrowany i znacznie zniszczony. W okresie Wielkiej Wojny Północnej 1700 - 1721, Poznań był zdobywany kolejno przez wojska szwedzkie, rosyjskie i saskie. Zamek nieomal popadł w ruinę. Próby jego naprawy kończyła się fiaskiem z powodu braku funduszy. W 1783 roku ostatni starosta generalny wielkopolski i przewodniczący Komisji Dobrego Porządku, Kazimierz Raczyński, wzniósł na zachowanych fundamentach, budynek archiwum z formie staropolskiego dworu z łamanym dachem. W 1794 roku rozebrano wieżę. Władze pruskie urządziły w budynku rejencję, później sąd apelacyjny, a wreszcie archiwum państwowe. W wyniku walk o Poznań w 1945 roku, budowle istniejące na fundamentach zamku zostały prawie doszczętnie zniszczone. W latach 1959 – 1969 odbudowano budynek Raczyńskiego, urządzając w jego wnętrzach Muzeum Sztuk Użytkowych. Jedynym ocalałym fragmentem oryginalnego zamku jest mur obronny.

Obecny wygląd zamku, a właściwie tzw. "budynku Raczyńskiego". Źródło: www.zamkipolskie.pl

W ciągu ostatnich lat coraz głośniej mówiło się o odbudowie zamku. W 2002 roku powstał Społeczny Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Poznaniu. Rozpisano konkurs na projekt budowli. Po wielu sporach, konfliktach i pozwach sądowych, ostatecznie wyłoniono zwycięzcę. Został nim architekt Witold Milewski, choć projekt ma wielu przeciwników. 

Wizualizacja zamku po odbudowie wg projektu W. Milewskiego. Źródło: www.zamek-krolewski.poznan.pl

Z samą Górą Przemysła i zamkiem wiążą się dwie legendy. Według pierwszej, po przyjęciu chrześcijaństwa w 966 roku, Lucyfer tak się rozgniewał, że postanowił zniszczyć Ostrów Tumski, zalewając go wodą z Warty. W tym celu zwołał pozostałe diabły, z którymi uniósł potężną górę z okolic Gniezna, aby rzucić ją w nurt Warty, tak, aby spiętrzone wody zalały Ostrów. Diabły jednak przestraszyły się piejących nagle chórem kogutów i góra zamiast spaść do Warty, spadła na jej lewy brzeg. Tą góra jest obecna Góra Przemysła.

Druga legenda wiąże się ze śmiercią pierwszej żony Przemysła II, Ludgardy. Księżna została uduszona w 1283 roku. Podejrzenie o inspirację śmierci żony spadły na księcia. Ludgarda była bowiem bezpłodna. Podobno straszy dziś w zamku, jako biała dama. Podejrzenie na Przemysła rzucił Jan Długosz. W rzeczywistości księżna zmarła w Gnieźnie, prawdopodobnie z przyczyn naturalnych. Żadne współczesne źródła nie wysuwają oskarżeń pod adresem króla.

Zamek poznański, podobnie jak samo miasto ma długą i burzliwą historię. Może odbudowany zamek znowu stanie się dumą Poznania?     

      

Źródło:

Marcin J. Januszkiewicz, Adam Pleskaczyński, Podręcznik Poznańczyka, albo 250 dowodów wyższości Poznania nad resztą świata, Poznań 2002.

www.zamkipolskie.com