B
|
ył dawnym oficerem armii niemieckiej, od nieco
ponad miesiąca nosił mundur kapitana Wojska Polskiego, a do Poznania przyjechał
na kilka dni w sprawach osobistych. Akurat, kiedy przebywał w mieście, wybuchły
tu walki, które dały początek powstaniu wielkopolskiemu. Taczakowi
niespodziewanie zaproponowano objęcie dowództwa nad wojskami powstańczymi, wraz
z awansem na majora.
Stanisław
Taczak i Józef Dowbór-Muśnicki, to dwa nazwiska, które zwykle przychodzą nam do
głowy, kiedy myślimy o powstaniu wielkopolskim. Obu różniło niemal wszystko:
pochodzenie społeczne, ścieżki kariery wojskowej i osobowość. Taczak był
rodowitym Wielkopolaninem, synem właściciela restauracji, a szlify oficerskie
zdobywał w armii Cesarstwa Niemieckiego. Dowbór-Muśnicki pochodził ze szlachty,
a urodził się w okolicach Sandomierza. Lata I wojny światowej spędził służąc w
armii rosyjskiej. W Wielkopolsce osiadł dopiero w latach dwudziestych. Nie
negując w żadnym razie zasług gen. Dowbora-Muśnickiego, nie należy zapominać o
ogromnej roli, jaką odegrał w powstaniu wielkopolskim major, a później generał
Stanisław Taczak
 |
| 1. Stanisław Taczak. |
Dzieciństwo i młodość późniejszego dowódcy
Stanisław
Taczak urodził się 8 kwietnia 1874 r. w Mieszkowie niedaleko Jarocina. Był
jednym z sześciorga dzieci Andrzeja Taczaka i Balbiny z Warasieckich. Miał
czterech braci i jedną siostrę. Jeden z jego braci został lekarzem, drugi nauczycielem,
a dwaj pozostali duchownymi. Po ukończeniu szkoły ludowej, Taczak uczył się w
Gimnazjum Królewskim w Ostrowie Wielkopolskim, w którym zdał maturę w 1893 r.
Podczas nauki w gimnazjum, działał w Towarzystwie Tomasza Zana, młodzieżowej
organizacji samokształceniowej, działającej na terenie zaboru pruskiego i
Śląska. Jej głównym zadaniem było przeciwstawianie się germanizacji poprzez zgłębianie
historii i literatury polskiej. Warto wspomnieć, że do Towarzystwa należało
wielu wybitnych ludzi, jak choćby dwaj późniejsi Prezydenci Miasta Poznania:
Jarogniew Drwęski i Cyryl Ratajski, poeta Jan Kasprowicz, założyciele
Uniwersytetu Poznańskiego: lekarz Heliodor Święcicki i archeolog Józef
Kostrzewski, politycy: Marian Seyda i Wojciech Trąmpczyński i wielu innych.
Po
ukończeniu szkoły, Taczak myślał ponoć o wstąpieniu do seminarium, ale
ostatecznie zdecydował się na studia w Akademii Górniczej we Freibergu, którą
ukończył w 1897 r., z dyplomem inżyniera hutnika. Na studiach związał się z
Polską Partią Socjalistyczną. Po ukończeniu studiów odbył, w latach 1898 – 1899,
obowiązkową służbę wojskową w 155. Pułku Piechoty w Ostrowie Wielkopolskim. W
1904 r. awansował na podporucznika rezerwy, a w roku 1913, otrzymał stopień
porucznika.
Początkowo
nie miał zamiaru poświęcać się służbie wojskowej. Bardziej pociągała go praca
naukowa. Po wyjściu z wojska, przeniósł się do Berlina, gdzie pracował jako
asystent na Politechnice w Charlottenburgu, w katedrze chemii. Działał także w
organizacjach polonijnych. W 1904 r. ożenił się z malarką Ewą Wichmann.
Znowu w mundurze
Po wybuchu
I wojny światowej, Taczak został zmobilizowany i trafił do oddziałów Landwehry.
W 1915 r. dostał awans na kapitana i został mianowany dowódcą batalionu 46.
Pułku Piechoty Obrony Krajowej. Walczył na froncie wschodnim. Brał udział m.in.
w bitwach: pod Opatowem, Radomiem, nad Rawką, pod Suchedniowem, Iłżą,
Zwoleniem, w Puszczy Białowieskiej, nad Szczarą i pod Baranowiczami. 11 grudnia
1916 r., został przydzielony do Legionów Polskich, gdzie objął dowództwo 2.
Batalionu 6. Pułku Piechoty Legionów w Dęblinie. Później skierowano go do
Inspektoratu Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej, gdzie zajmował się m.in.
tłumaczeniem i opracowywaniem niemieckich regulaminów wojskowych na potrzeby
PSZ.
W
listopadzie 1918 r., po proklamowaniu niepodległego państwa polskiego, Taczak
zgłosił się do Wojska Polskiego, jako pierwszy oficer z armii niemieckiej.
Został przydzielony do Oddziału VII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.
W tym
czasie jego rodzina nadal mieszkała w Berlinie. W połowie grudnia 1918 r.
otrzymał urlop w celu odwiedzenia rodziny i zabrania jej do Polski. Wracając,
przejeżdżał przez Poznań. Chciał przy okazji odwiedzić swych braci. Podczas
jego pobytu w mieście, wybuchły walki. 28 grudnia Wojciech Korfanty w imieniu
Naczelnej Rady Ludowej, zaproponował mu objęcie dowództwa nad formującą się
siłą zbrojną w Wielkopolsce.
 |
| 2. Wojciech Korfanty. |
Duży wpływ na decyzje NRL miał bez wątpienia brat
Stanisława, ks. dr Teodor Taczak, profesor gnieźnieńskiego seminarium
duchownego, cieszący się dużym autorytetem w społeczeństwie zaboru pruskiego.
Nie bez znaczenia był również fakt, że Taczak był w tym czasie jedynym polskim
oficerem tak wysokiego stopnia w Poznaniu. Prócz tego był Wielkopolaninem, znał
od podszewki armię niemiecką i był członkiem Sztabu Generalnego WP. Po uzyskaniu
telefonicznej zgody Józefa Piłsudskiego, Stanisław Taczak przyjął nominację,
pod warunkiem, że będzie pełnił tę funkcję tymczasowo, do czasu przysłania
kogoś wyższego stopniem. NRL awansowała go na majora, a 2 stycznia 1919 r.
wręczono mu dokument, podpisany przez Wojciecha Korfantego i Władysława Seydy,
w którym napisano, że Pan major Taczak
jest wodzem naczelnym w zaborze pruskim.
 |
| 3. Przysięga oddziałów powstańczych. |
Najważniejszym
zadaniem, przed jakim stanął Taczak, było zorganizowanie Dowództwa Głównego sił
powstańczych. Oznaczało to ograniczenie działalności lub wręcz likwidację
innych ośrodków, które aspirowały do miana sztabu generalnego powstania, a
takich ośrodków było kilka. Najpoważniejszym była Komenda Służby Straży i
Bezpieczeństwa, na czele z ppor. Mieczysławem Paluchem. Oprócz niej
funkcjonowała też Komenda Straży Ludowej, którą dowodził Julian Lang oraz
polsko-niemiecka Komenda Miasta, a czele której stał adwokat, Jan Maciaszek.
Nie brakowało też kilku samozwańczych dowódców powstania, jak choćby Stanisław
Rybka Myrius, który w swoich późniejszych wspomnieniach, określał siebie jako
pierwszego dowódcę powstania wielkopolskiego. Mieczysław Paluch, którego
zasługi dla zorganizowania powstania oraz oddziałów Służby Straży i
Bezpieczeństwa są bezsporne, sam liczył na objęcie dowództwa nad powstaniem,
stąd długo nie mógł pogodzić się z nową sytuacją, a nawet próbował stworzyć
konkurencyjny ośrodek dowódczy.
 |
| 4. Mieczysław Paluch. |
Taczak nie mógł tolerować takiej sytuacji i 4
stycznia 1919 r. odwołał go ze stanowiska dowódcy Służby Straży i Bezpieczeństwa.
Dotychczasowi współpracownicy Palucha, bez większych oporów uznali Taczaka za
dowódcę powstania. Pozostałe ośrodki dowodzenia zostały zlikwidowane, albo
podporządkowane Dowództwu Głównemu.
Siedzibą
Dowództwa był Hotel Royal przy ul. Święty Marcin. Do 5 stycznia 1919 r.
Dowództwo składało się z następujących wydziałów: Ia – Operacyjny, Ib –
Organizacyjny, IIa – Personalny, IIb – Komendantura Kwatery Głównej w
Wydziałami: Wywiadowczym, Łączności i Ewidencyjnym. 8 stycznia powstały
dodatkowo Wydziały: IIc – Inspekcja Koni i Taborów i V – Automobilowy.
 |
| 5. Siedziba Dowództwa Głównego powstania wielkopolskiego. |
Wkrótce
nakazano wszystkim walczącym oddziałom powstańczym, bezwzględnie podporządkować
się Dowództwu. Polecono werbować ochotników do formacji powstańczych oraz
zapewnić żołnierzom i oficerom wyżywienie i żołd. Nakazano także zaopatrywać
powstańców w broń przejętą z magazynów niemieckich lub zdobytą po rozbrojeniu
żołnierzy niemieckich. 7 stycznia podzielono Wielkopolskę na siedem okręgów
wojskowych. 15 stycznia powstały jeszcze dodatkowo dwa. Stworzono także
oddziały żandarmerii, służby samochodowej, telefoniczny, artylerii i karabinów
maszynowych. Taczak zamierzał przekształcić powstańców w regularne wojsko, stąd
rozkazał łączyć ich w mniejsze jednostki (bataliony, szwadrony)
trzech podstawowych rodzajów broni (piechota, artyleria, kawaleria), a z tych tworzyć
większe formacje, jak brygady i dywizje. Nakazał też utworzyć zręby
organizacyjne dla wojsk specjalnych (technicznych) i lotnictwa.
Problemem
był brak kadry oficerskiej. Jeszcze w czasach zaborów, Niemcy niechętnie
awansowali Polaków na stanowiska oficerskie, stąd brak dostatecznej liczby
oficerów w oddziałach powstańczych. Starano się uzupełniać wolne etaty,
sprowadzaniem oficerów z innych dzielnic wyzwolonej Polski, ale nierzadko zdarzało
się, że oddziałami dowodzili podoficerowie, czy wręcz szeregowcy. Powstańcom
nie brakowało zapału do walki, ale zdarzały się przypadki niedostatecznej
dyscypliny, czy wręcz niesubordynacji. Nie wszyscy chcieli słuchać rozkazów
dowódcy, który jeszcze do niedawna był ich kolegą z oddziału.
Dowództwo
Główne, oprócz rozkazów dotyczących organizacji jednostek powstańczych,
wydawało także dyrektywy taktyczne, odnoszące się już bezpośrednio do działań
bojowych. Nie będę tu jednak opisywał walk powstańczych z okresu dowództwa
Taczaka. Odsyłam do bogatej literatury na ten temat.
Taczak
zgodził się zostać dowódcą powstania, ale pod warunkiem, że będzie pełnił tę
funkcję tymczasowo. Ostatni rozkaz podpisał 13 stycznia 1919 r., a 16 stycznia
dowództwo objął gen. Józef Dowbór-Muśnicki. Niestety, generał nie zdobył się na
wyrazy uznania dla poprzednika, a nawet, początkowo nie uznawał jego stopnia
majora, nadanego mu przez NRL. Dopiero z czasem przestał nazywać go kapitanem.
 |
| 6. Gen. Józef Dowbór-Muśnicki. |
Dalsza służba
Nowy
dowódca powstania mianował Taczaka drugim kwatermistrzem w sztabie Dowództwa
Głównego. Następnie, od 16 maja do 1 października, Taczak pełnił funkcję
zastępcy Szefa Sztabu Dowództwa Głównego. W styczniu 1920 r. awansowano go na
podpułkownika. W tym czasie, pracował na różnych stanowiskach. Był m.in.
przewodniczącym komisji weryfikującej oficerów z dawnej armii niemieckiej. Na
wiosnę 1920 r. został dowódcą 69. Pułku Piechoty (dawniej 11. Pułku Strzelców
Wielkopolskich). Otrzymał również awans na pułkownika. W czasie wojny polsko-bolszewickiej,
dowodził XXXIV Brygadą Piechoty, a następnie pełnił obowiązki dowódcy 17.
Dywizji Piechoty Wielkopolskiej. Za zasługi wojenne, został odznaczony orderem
Virtuti Militari i wieloma innymi orderami. Po zakończeniu działań wojennych, mianowano
go dowódcą 17. Dywizji Piechoty Wielkopolskiej. Taczak zamieszkał w Gnieźnie,
gdzie stacjonowało dowództwo dywizji. W 1924 r. został awansowany na stopień generała
brygady.
 |
| 7. Wielkopolski Krzyż Powstańczy, awers i rewers. |
W maju
1926 r., na czele swej dywizji wyruszył do Warszawy na pomoc rządowi, przeciwko
przewrotowi Piłsudskiego. Warto przypomnieć, że większość oddziałów z
Wielkopolski przeciwstawiło się wówczas Marszałkowi. Taczak mieszkał i pracował
w Gnieźnie do 1928 r. Został wówczas przeniesiony do Lublina, gdzie, do 1930
r., pełnił funkcję dowódcy Okręgu Korpusu Nr II. W 1930 r., wrócił do Poznania
i przeszedł w stan spoczynku. Nie zamierzał jednak rezygnować z działalności
społecznej. Został przewodniczącym Związku Weteranów Powstań Narodowych,
Towarzystwa dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego oraz stanął na
czele zarządu Wojewódzkiego Związku Straży Pożarnej.
 |
| 8. Pomnik gen. Stanisława Taczaka w Mieszkowie. |
We
wrześniu 1939 r. zgłosił się ochotniczo do wojska. 8 września zameldował się w
sztabie gen. Tadeusza Kutrzeby, dowódcy Armii „Poznań”. W trakcie walk, dostał
się do niewoli, w której przebywał do 1945 r., przechodząc przez kilka obozów
jenieckich. Po wyjściu na wolności, spędził trochę czasu na kuracji w Nicei, po
czym wrócił do kraju. Mieszkał początkowo w Janikowie. W 1953 r. spotkała go
osobista tragedia, zmarła bowiem jego żona. Po jej śmierci, generał zamieszkał
w Malborku u córki. Zmarł na atak serca 2 marca 1960 r. Pochowano go w Malborku.
Po latach podjęto starania o odpowiednie upamiętnienie jego osoby. 30 listopada
1988 r. szczątki generała zostały ekshumowane i przeniesione na Cmentarz
Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha.
 |
| 9. Nagrobek gen. Stanisława Taczaka, |
Generał
Stanisław Taczak, to postać bez wątpienia wyjątkowa. To dzięki niemu udało się
stworzyć jednolite dowództwo powstania wielkopolskiego, a przede wszystkim
przekształcić oddziały powstańcze w regularną armię. I pomyśleć, że rola
pierwszego powstańczego dowódcy spadła na niego nijako z przypadku.
Źródło:
B. Polak, Stanisław Taczak. Głównodowodzący powstania wielkopolskiego
(28 XII 1918 – 15 I 1919), „Kronika Miasta Poznania”, nr 4, 1983.
M. Rezler,
Nie tylko orężem. Bohaterowie
wielkopolskiej drogi do niepodległości, Poznań 2013.
Źródło fotografii:
1. By unknown-anonymous [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons
2. By Wojciech Korfanty (Śląska Biblioteka Cyfrowa) [Public domain], via Wikimedia Commons
3. http://fotopolska.eu/160648,foto.html
4. By Mieczysław Ryś (Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura: 1-H-329) [Public domain], via Wikimedia Commons
5. http://fotopolska.eu/276706,foto.html
http://fotopolska.eu/393137,foto.html
6. By unknown-anonymous (Adam Szelągowski "Wiek XX", Warszawa 1938) [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons
7. By Krisgola (Own work) [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
By Krisgola (Own work) [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
8. By Araspaterka (Own work) [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)], via Wikimedia Commons
9. By Pnapora (Own work) [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
By Pnapora (Own work) [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz