Perła poznańskiego baroku

Kościół pojezuicki pw. św. Stanisława, na ulicy Gołębiej w Poznaniu, pełniący od końca XVIII funkcję fary, czyli głównego kościoła miejskiego, to nie tylko największy i najpiękniejszy kościół barokowy w Poznaniu, ale także jeden z największych kościołów barokowych w Polsce. Jednocześnie jest on także kolegiatą pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny. W 2010 roku z woli papieża Benedykta XVI, jest on także bazyliką mniejszą. Jego budowa trwała z przerwami osiemdziesiąt lat (1651 – 1732), ale chyba każdy odwiedzający tę świątynię przyzna, że wysiłek budowniczych nie poszedł na marne.

Fara poznańska. Źródło: Wikimedia.

Zakon jezuitów został sprowadzony do Poznania w 1570 roku przez biskupa Adama Konarskiego. Oddano zakonnikom do dyspozycji kościół pw. św. Stanisława Biskupa. Jednakże wkrótce kościół ten okazał  się być za mały. Jezuici podjęli starania o budowę większej świątyni. Znaleziono dla niego lokalizację u wylotu
ulicy Świętosławskiej. Projekt kościoła zatwierdziła w 1649 roku rzymska centrala zakonu. W 1651 roku rozpoczęto budowę świątyni. Projekt przewidywał budowę kościoła trójnawowego z prostokątnym prezbiterium, ujętym zakrystiami oraz fasadą z dwoma wieżami. Kierować budową miał Tomasz Poncino, jednak już po roku przerwano pracę za względu na niestabilny grunt. W latach 1655 – 1660 za sprawą „potopu szwedzkiego”, nie podjęto prac. Budowę wznowiono w 1675 roku, kiedy kierownictwo objął zakonny architekt, Bartłomiej Nataniel Wąsowski. Zmodyfikował on dotychczasowy projekt, dodając nowe elementy. Kilka lat później, zastąpił go inny budowniczy jezuicki, Piotr Abramowicz, rezygnując z projektu Wąsowskiego. Wąsowski wrócił na prac przy budowie świątyni w 1683 roku, wracając do swojego starego projektu, z lekkimi modyfikacjami. Po jego śmierci w 1687 roku, głównym budowniczym kościoła został ponownie Abramowicz. W 1695 roku jezuici zatrudnili świeckiego architekta, Jan Catenazziego, który dokończył budowę kościoła w 1701 roku, jednak nie oznaczało to końca prac dekoratorskich we wnętrzach. W 1705 roku świątynia została konsekrowana przez biskupa Hieronima Wierzbowskiego. W latach 1727 – 1732 Pompeo Ferrari zbudował ołtarz główny.  Po kasacie zakonu w 1773 roku i zniszczeniu dotychczasowej fary w 1780 roku, kościół na polecenie biskupa Ignacego Raczyńskiego, został przejęty w 1798 roku przez parafię farną.   

Kościół jest świątynią trójnawową, zbudowaną w stylu późnobarokowym. Jest bogato zdobiony, zgodnie zresztą z ideologią zakonu jezuitów, którzy byli silnie zaangażowani w działalność kontrreformacyjną. Tematy zdobień świątyni, zostały podporządkowane gloryfikacji katolicyzmu. Szczegółowy opis detali architektonicznych i dzieł sztuki zająłby za dużo miejsca i mógłby się wydać nudny, stąd skupię się jedynie  na krótkim opisie najciekawszych elementów.

Przed wejściem do kościoła widzimy bogato zdobioną fasadę, oraz dwie wieże, zwieńczone miedzianymi hełmami. Nad bogatym barokowym portalem znajduje się wnęka z figurą św. Ignacego Loyoli - założyciela zakonu, trzymającego w ręce gorejące serce, zaś u jego stóp orła - symbol Chrystusa walczącego z wężem - symbolem szatana. Pod nim medalion z łacińską inskrypcją: Domus Domini porta coeli (dom Boga i brama do nieba). Po jej obu bokach znajdują się mniejsze wnęki z wyobrażeniami św. Wojciecha i św. Stanisława Kostki po lewej oraz św. Stanisława Biskupa i św. Alojzego Gonzagi po prawej. Powyżej znajdują się jeszcze dwie figury świętych: św. Franciszka Borgiasza i św. Franciszka Ksawerego.

Fasada. Źródło: Wikimedia.

W nawie głównej od razu rzucają się w oczy masywne kolumny z czerwonego marmuru, co ciekawe, nie pełnią ona żadnej funkcji podporowej, a jedynie dają wyobrażenie monumentalizmowi świątyni farnej. Być może jest to nawiązanie do kolumnady Berniniego przed Bazyliką św. Piotra w Rzymie.  

Nawa główna z kolumnami. Źródło: Wikimedia.

  

Sklepienie jest pokryte bogatymi malowidłami, przedstawiającymi sceny z życia św. Stanisława, oraz gloryfikację świętych jezuickich, zwłaszcza: Ignacego Loyoli i Stanisława Kostki – pierwszego polskiego świętego w zakonie jezuitów.  

Sklepienie. Źródło: Wikimedia.

W ołtarzu głównym  znajduje się obraz przedstawiający św. Stanisława, wskrzeszającego Piotrowina, pędzla Szymona Czechowicza, oraz rzeźba ukazująca ten sam cud. Oprócz niego, jest tam także rzeźba przedstawiająca św. Stanisława Kostkę, odtrącającego siedmiogłową bestię. W bocznych ołtarzach znajdują się obrazy przedstawiające św. Ignacego Loyolę, spisującego regułę jezuitów, oraz św. Stanisława Kostkę, przyjmującego komunię z rąk aniołów. Ołtarz zdobią kręcone kolumny, motyw zaczerpnięty z kościoła św. Ignacego Loyoli w Rzymie.

Ołtarz główny. Źródło: Wikimedia.

 W bocznych nawach znajduje się 11 kaplic, z których kilka zasługuje na uwagę. Kaplica św. Męczenników Jezuickich - znajduje się tam figura ubiczowanego Chrystusa z 1430 roku, przeniesiona ze starej, nieistniejącej już fary. Kaplica św. Krzyża - w ołtarzu znajduje się obraz Chrystusa w koronie cierniowej z XVII wieku, oraz późnogotycki krucyfiks z klęczącą u jego stóp Marią Magdaleną. Nad kaplica znajduje się iluzoryczna kopuła. Kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy - znajduje się tam otoczony kultem obraz Matki Bożej.

Prawdziwą sensacją  fary są bogato zdobione organy, wykonane w latach 1872 – 1876 przez jednego z najsłynniejszych organmistrzów, Friedricha Ladegasta z Weissnfels w Saksonii. Współfundatorem organów była anonimowa parafianka (ponoć jej duch pojawia się w farze, doglądając swej darowizny). Niektórzy specjaliści od muzyki organowej oceniają wyżej barwę ich dźwięku, niż sławnych organów z Leżajsku i Oliwie.  

Organy. Źródło: Wikimedia.

Fara, to jedno z miejsc obowiązkowych każdej wycieczki po starówce. Miejsce to jest naprawdę godne obejrzenia.

Źródło:

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.  

Wikipedia.