10 najpiękniejszych i najcenniejszych poznańskich kościołów

T

o już kolejny tekst w serii „ranking”. Tematyką tego odcinka są poznańskie kościoły. Nie muszę chyba pisać, jak trudno było skompletować tę listę, nie dlatego, że nie było z czym wybierać, ale przeciwnie – pięknych i cennych kościołów w Poznaniu nie brakuje.

Nie byłoby niespodzianką dla nikogo, gdyby ranking otwierała katedra, w końcu to najstarszy i najważniejszy z poznańskich kościołów. To miejsce pełne dzieł sztuki, nekropolia królów i biskupów oraz duchowe centrum archidiecezji poznańskiej. No właśnie, umieszczanie katedry na pierwszym miejscu w rankingu byłoby zbyt oczywiste, dlatego też katedra znalazła się poza konkursem. Nie znaczy to oczywiście, że Bazylika Archikatedralna pw. św. św. Piotra i Pawła nie zasługuje na miejsce w rankingu, przeciwnie, jest ona bezkonkurencyjna, dlatego uznając jej prymat, daję szansę innym kościołom.

Ranking ten, podobnie jak i pozostałe, ma charakter całkowicie subiektywny. Prezentuję tu zarówno stare kościoły, jak i te młodsze, które łączy jednak piękno architektury i ich znaczenie dla miasta. Warto zaznaczyć, że aż trzy spośród prezentowanych świątyń, to sanktuaria diecezjalne. Jak zwykle ciekaw jestem Waszej opinii. Zaczynamy więc.

1. Fara. 
Ranking otwiera kościół farny, czyli główny kościół każdego miasta. Nie tylko to jednak decyduje o wartości tego kościoła. Bazylika kolegiacka Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa, to jeden z najpiękniejszych kościołów barokowych w Polsce i czołowe osiągnięcie jezuitów w dziedzinie architektury w naszym kraju. 

Źródło: Wikimedia.

Świątynię tę budowano pięćdziesiąt lat (1651 – 1701), a przy jej wznoszeniu pracowało czterech architektów. Kościół powstał w miejscu dawnego, niewielkiego kościółka św. Stanisława, który otrzymali jezuici w 1571 roku. Kościół okazał się z czasem za mały i należało do przebudować. W farze odnajdziemy wiele elementów architektonicznych charakterystycznych dla budownictwa jezuickiego. Ich kościoły miały olśniewać, zachwycać i sprawiać wrażenie większych i potężniejszych, niż w rzeczywistości. Kiedy wejdziemy do kościoła, trudno pojąć, że długość nawy to zaledwie ok. 50 m, potężne kolumny to element dekoracji, a nie sposób na podtrzymanie stropu, natomiast nad prezbiterium umieszczono fresk wyglądający jak wnętrze kopuły... ale to tylko złudzenie optyczne. 

Źródło: Wikimedia.

Pojezuicki kościół farny to następca dawnej, średniowiecznej kolegiaty farnej św. Marii Magdaleny, rozebranej na początku XIX wieku. Po II wojnie światowej, kiedy katedra na Ostrowie Tumskim była mocno uszkodzona, fara pełniła funkcję kościoła katedralnego. Kościół farny jest także sanktuarium maryjnym, bowiem w kaplicy Maryi Niepokalanie Poczętej, znajduje się otoczony kultem obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, koronowany w 1961 roku przez arcybiskupa Antoniego Baraniaka.     

2. Kościół św. Wojciecha. 
Kościół ten nie należy wprawdzie do największych poznańskich świątyń, ale za to jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych. Kościół znajduje się w jednym z najciekawszych miejsc w Poznaniu, czyli na wzgórzu św. Wojciecha. Te wszystkie „naj” powodują, że kościół powinien zając wysoką pozycję w rankingu. 

Źródło: Wikimedia.

Świątynia stanęła w miejscu w którym, według legendy, św. Wojciech głosił kazania w drodze do ziemi Prusów. Kościół istniał w tym miejscu już na pewno w pierwszej połowie XIII stulecia, później, w XVI i XVII wieku, został znacznie rozbudowany. O tym, co decyduje o pięknie tego kościoła, jest okazałe sklepienie gotyckie oraz wspaniałe polichromie, wzorowane na tych z krakowskiego kościoła mariackiego, wykonane w latach 1911 – 1913 przez Antoniego Procajłowicza oraz witraże, które powstały według projektów Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, choć obecnie istniejące, to ich powojenna rekonstrukcja. 

Źródło: Wikimedia.

Kościół św. Wojciecha jest ważny jeszcze z jednego powodu. W jego podziemiach znajduje się Krypta Zasłużonych Wielkopolan, zwana Poznańską Skałką. Złożono tu doczesne szczątki m.in. Karola Marcinkowskiego, Józefa Wybickiego, gen. Antoniego „Amilkara” Kosińskiego, oficera Legionów Dąbrowskiego i wojsk Księstwa Warszawskiego, pułkownika Andrzeja Niegolewskiego, bohatera spod Somosierry, Heliodora Święcickiego, założyciela Uniwersytetu Poznańskiego, podróżnika i odkrywcy Pawła Edmunda Strzeleckiego, kompozytora Feliksa Nowowiejskiego i innych.   

3. Kościół Bożego Ciała. 
To jeden z największych poznańskich kościołów i jedno z sanktuariów diecezjalnych. Powstał w miejscu, w którym rzekomo odnaleziono hostie wykradzione i sprofanowane przez Żydów w 1399 roku. 

Źródło: Wikimedia.

W 1406 roku król Władysław Jagiełło ufundował tu kościół i oddał w opiekę karmelitom trzewiczkowym. Wkrótce miejsce to stało się jednym z najczęściej odwiedzanych ośrodków pielgrzymkowych w Polsce. Ołtarz główny i wyposażenie są co prawda barokowe, ale sama bryła kościoła oraz sklepienie pozostały gotyckie i w tym stylu został odbudowywany, kiedy to kilka razy ulegał zniszczeniu, zwłaszcza po „potopie” szwedzkim. Jedynym wyłomem w gotyckim wyglądzie świątyni, jest barokowa fasada z 1664 roku i wieża, wzniesiona na przełomie XVII i XVIII wieku. 

Jeden z portali kościoła Bożego Ciała, źródło: Wikimedia.

To, że kościołowi temu udało się zachować gotycką bryłę przez stulecia w formie praktycznie niezmienionej, jest nie lada osiągnięciem. Niewiele jest takich kościołów w Poznaniu. Większość została przebudowana w stylu barokowym po katastrofach w XVII wieku.

4. Kościół św. Antoniego Padewskiego (franciszkanie konwentualni). 
Kościół franciszkanów na Górze Przemysła, to piękny przykład baroku, choć jego fasadzie daleko do rozmachu i dostojeństwa fary, kościoła bernardynów, czy też kościoła św. Józefa. 

Źródło: Wikimedia.

Franciszkanie konwentualni przybyli do Poznania bardzo późno, bo dopiero w latach czterdziestych XVII wieku. Wcześniej, bo w XV wieku, sprowadzono do stolicy Wielkopolski franciszkanów-obserwantów, zwanych w naszym kraju popularnie bernardynami. Franciszkanie konwentualni po licznych perypetiach lokalowych, osiedlili się wreszcie na Górze Przemysła, w pobliżu zamku. Kamień węgielny pod budowę świątyni położono w 1668 roku, ale ukończono ją dopiero w 1728. O ile bryła kościoła nie powala na kolana, to wnętrza są olśniewające i ustępują chyba jedynie farze. Jest to w dużej mierze dzieło dwóch rodzonych braci pochodzenia czeskiego – Antoniego i Adama Swachów. 

Źródło: Wikimedia.

Kościół franciszkanów to także najbardziej popularne poznańskie sanktuarium maryjne. Znajduje się tu obraz Matki Bożej w Cudy Wielmożnej Pani Poznania, kopia obrazu Matki Bożej Pocieszenia z Borku Wielkopolskiego, otoczony kultem od 1669 roku. W 1968 r. Prymas Tysiąclecia, kardynał Stefan Wyszyński, dokonał koronacji cudownego obrazu w asyście kardynała Karola Wojtyły i arcybiskupa Antoniego Baraniaka.

5. Kościół św. Jana Vianney. 
W zasadzie nie przepadam za współczesną architekturą sakralną, ale w Poznaniu znajdziemy kilka przepięknych kościołów, pochodzących z okresu międzywojennego. Ośmielę się stwierdzić, że spośród nich najpiękniejszy jest kościół św. Jana Vianney, zlokalizowany na Sołaczu. Sołacz, luksusowa dzielnica willowa, została rozplanowana na początku XX wieku. 

Źródło: Wikimedia.

W miejscu, gdzie dziś stoi kościół, miał pierwotnie stać zbór ewangelicki. Kościół został zbudowany w 1930 roku, zaledwie pięć lat po kanonizacji św. Jana Vianney. Budowla łączy w sobie elementy barokowe z klasycystycznymi, a jego najbardziej charakterystycznym elementem jest oczywiście okazała kopuła. Dodatkowym atutem kościoła jest jego otoczenie.

6. Kościół św. Jana Jerozolimskiego. 
To z pewnością jeden z najstarszych i najbardziej niezwykłych poznańskich kościołów. Stoi w pobliżu niezwykle ruchliwej trasy warszawskiej, stąd jest doskonale widocznych przez wszystkich przejeżdżających przez Poznań. Kościół został założony przez rycerski zakon joannitów, nazwanych później Zakonem Kawalerów Maltańskich. Sprowadził ich do Poznania książę Mieszko III Stary w 1178 roku i osadził w pobliżu kościoła, pierwotnie noszącego wezwanie św. Michała. 

Źródło: Wikimedia.

Po jakimś czasie, nadano mu nowego patrona, będącego jednocześnie patronem zakon, czyli św. Jana. To, co od razu rzuca się w oczy, to styl kościoła, a raczej fakt, że jest on zbudowany w trzech stylach, pierwotnie był on bowiem jednonawowym kościołem romańskim, rozbudowanym w XV i XVI wieku. Z 1512 roku zbudowano późnogotycką wieżę, a w roku 1736 dobudowano barokową kaplicę Świętego Krzyża. Warto dodać, że był to pierwszy ceglany kościół w Wielkopolsce.

7. Kościół św. Franciszka Serafickiego (bernardynów). 
Bernardyni, czyli franciszkanie obserwanci, zwani w Polsce popularnie bernardynami, od imienia św. Bernardyna ze Sieny, zostali sprowadzeni do Poznania w XV wieku i osadzeni poza murami, w osadzie Piaski. 

Źródło: Wikimedia.

Zainteresowanych historią zakonów żebraczych w średniowiecznym Poznaniu i podziałami wewnątrz zakonu franciszkanów, odsyłam do tekstu Dominikanie, karmelici, bernardyni, czyli zakony żebracze w średniowiecznym Poznaniu. Pierwotny kościół bernardynów został zniszczony przez Szwedów podczas „potopu”, a obecna barokowa świątynia powstała w latach sześćdziesiątych XVII wieku. Kościół wymienić można wśród najpiękniejszych barokowych kościołów w Poznaniu, a jego wieże (od których rozpoczęto budowę świątyni) należą do najwyższych w mieście i stanowią charakterystyczny punkt w panoramie Poznania. 

Źródło: Wikimedia.

Co ciekawe, nawa główna jest położona wyżej w stosunku do poziomu ulicy i trzeba do niej wchodzić po schodach. Wiązało się to z ochroną kościoła przed częstymi powodziami.

8. Kościół Zmartwychwstania Pańskiego. 
Architekci tworzący w Poznaniu w okresie międzywojennym, upodobali sobie szczególnie style historyzujące, zwłaszcza neobarok i neoklasycyzm i często projektowali budynki w tych właśnie stylach. Kościół zmartwychwstańców na Wildzie jest doskonałym przykładem neoklasycyzmu. Już w 1916 roku zaplanowano wybudowanie nowego kościoła dla wildeckich katolików, gdyż wcześniej należeli oni do kościoła Bożego Ciała, który wobec wzrostu zaludnienia mieszkańców tej dzielnicy okazał się niewystarczający. 

Źródło: Wikimedia.

Trwająca jednak wówczas I wojna światowa, spowodowała odsunięcie w czasie budowy świątyni. Zbudowano ją dopiero w latach 1923 – 1926 i oddano w opiekę zakonowi zmartwychwstańców, zgromadzeniu, które powstało w 1842 roku z inicjatywy Adama Mickiewicza i Bogdana Jańskiego, a jego organizatorami i pierwszymi przełożonymi byli wybitni teologowie, uczestnicy powstania listopadowego, księża: Piotr Semenenko i Hieronim Kajsiewicz.

9. Kościół Wszystkich Świętych. 
Protestanci obecni byli w Poznaniu od początków reformacji, jednakże przez długi czas nie mieli stałego miejsca gdzie mogliby sprawować nabożeństwa. Jeśli już zbudowali sobie zbory, to szybko padały one ofiarami podpalaczy. Dopiero w 1768 roku ewangelicy uzyskali równouprawnienie. W latach 1777 – 1783 zbudowano okazały kościół Świętego Krzyża. 

Źródło: Wikimedia.

Autorem projektu był Antoni Höhne, a wzorował się na kościele Świętego Krzyża w Lesznie i katedrze berlińskiej. Kościół o formach barokowo-klasycystycznych wart jest uwagi choćby ze względu na niezwykłą bryłę i ciekawe położenie – na Grobli, w pobliżu Garbar i Chwaliszewa. W 1945 roku, kościół przejęli katolicy i przemianowali na kościół Wszystkich Świętych. W tym samym roku posadę organisty objął w nim młody wówczas muzyk, niejaki Stefan Stuligrosz. Świątynia ma niezwykłą akustykę, stąd często organizuje się tam koncerty.

10. Kościół św. Stanisława Kostki. 
Ranking zamyka wspaniały, neoklasycystyczny kościół św. Stanisława Kostki na Winiarach. Jak już wspomniałem, neoklasycyzm był bardzo popularny w międzywojennym Poznaniu. Kościół wzniesiono w latach 1928-1930 dla nowo erygowanej parafii. Najbardziej charakterystycznym elementem kościoła jest sześciokolumnowy portyk i wolnostojącą wieża - kampanila. Kampanila, to dzwonnica wyodrębniona z bryły kościoła i stojąca obok niego, charakterystyczna dla architektury włoskiej od wczesnego średniowiecza do renesansu. 

Źródło: Wikimedia.

Kościół stoi na wzgórzu, co nadaje mu jeszcze uroku i powagi. Autorem projektu był wybitny architekt Stefan Cybichowski, twórca wielu budowli w Poznaniu i Wielkopolsce, m.in. części pawilonów i hal targowych na MTP.

Oczywiście, te dziesięć kościołów nie wyczerpuje listy najciekawszych obiektów sakralnych w Poznaniu, choć według mnie, to najładniejsze poznańskie kościoły. Należałoby wspomnieć jeszcze o innych, jak chociażby kościołach: św. Małgorzaty na Śródce, św. Józefa na wzgórzu św. Wojciecha, św. Marcina, Najświętszego Zbawiciela przy ul Fredry, Matki Bożej Bolesnej na Łazarzu, św. Floriana na Jeżycach, św. Antoniego Padewskiego na Starołęce, św. Trójcy na Dębcu i jeszcze kilku innych.