Przemysław Dębski „Magnaci. Ostatni polski król” – recenzja

T

rzeba przyznać, że niewielu polskich pisarzy zajmujących się pisaniem powieści historycznych, umieszcza akcję swoich książek w osiemnastowiecznej Rzeczpospolitej. Ostatnio lukę tę usiłował zapełnić Przemysław Dębski.

Epoka saska nie cieszy się u nas szczególną sympatią. Niewielu historyków i literatów zajmuje się tym czasami. Szkoda, bo to epoka dość interesująca, choć może nie tak heroiczna, jak wiek XVII. Czasy saskie to w powszechnej opinii początek końca Rzeczypospolitej, upadek znaczenia kraju w Europie i postępująca anarchia magnacka, przy wzrastającej potędze sąsiadów państwa polsko-litewskiego. Może dlatego niewielu pisarzy sięga do tych czasów. Z tego właśnie powodu z przyjemnością sięgnąłem po powieść Magnaci. Ostatni polski król, autorstwa Przemysława Dębskiego.

Akcja powieści zawiera się w latach 1732 – 1764, a więc rozpoczyna z chwilą urodzin Stanisława Augusta Poniatowskiego, a kończy jego koronacją na króla Polski. Stanisław August jest jednak tylko jednym z wielu bohaterów powieści, na których składają się zarówno polscy magnaci jak i zagraniczni monarchowie i dyplomaci. Jeśli jednak zapytacie mnie o czy właściwie jest ta książka, to trudno mi będzie jednoznacznie odpowiedzieć. Na pewno nie jest to powieść biograficzna. Praca Dębskiego jest wielowątkowa. Mamy tu więc sceny z życia Stanisława Augusta Poniatowskiego, zwłaszcza jego pobyt w Petersburgu i romans z księżniczką Zofią Augustą Fryderyką von Anhslt-Zerbst, lepiej znaną jako wielka księżna Katarzyna Aleksiejewna, a później jako caryca Katarzyna II. Duża część powieści to pisane w formie pamiętnika przygody Maksymiliana Woyny, uczestnika wojny siedmioletniej. Kolejna część książki to barwne przygody Michała Dzierżanowskiego, korsarza na służbie francuskiej, działającego na Oceanie Indyjskim. Karty powieści wypełniają też sceny z życia czołowych magnatów państwa polsko-litewskiego.

Muszę przyznać, że książka, mimo podziwu dla ogromu pracy jaki zadał sobie autor, rozczarowała mnie. Co prawda dobrze się ją czyta, ale zupełnie nie czuć tam atmosfery XVIII wieku. Powieść jest napisana współczesnym językiem, brak nawet najmniejszych prób stylizacji na staropolszczyznę. Niewiele miejsca poświęcono na opis barwnych przecież obyczajów naszych osiemnastowiecznych przodków. Powieść jest wielowątkowa, ale wątki te nie mają wielu punktów stycznych, no może poza tym, że ich akcja toczy się we wspomnianym przedziale czasowym. Wydaje się, że autor mógłby spokojnie napisać kilka powieści, zamiast upychać wszystkie wątki w jednej książce. Opisy czynów wojennych Maksymiliana Woyny i jego spraw rodzinnych są po prostu nużące, więc najczęściej przekartkowywałem je. Przygody Dzierżanowskiego były może i ciekawe, ale nie wpływały w żaden sposób na fabułę i zastanawiam się, po co autor zamieścił je w swej książce.

Wracając do naszego głównego bohatera, to wątek pobyt Poniatowskiego w Petersburgu należy do najciekawszych w całej powieści, choć autor powtarza tu stare opinie o wielkim księciu Piotrze, mężu Katarzyny, przyszłym carze Piotrze III jako skończonym idiocie. Badania historyków ostatnich lat dowiodły czegoś wręcz przeciwnego. Piotr nie był głupcem, a „czarny PR”, który mu towarzyszy stworzyła Katarzyna II, chcąc wzmocnić swoje prawa do tronu i usankcjonować przewrót, który w konsekwencji sprowadził śmierć na jej męża. Katarzyna przedstawiła go w swoich pamiętnikach jako tępego, niedorozwiniętego brutala, ślepo zapatrzonego w króla Prus Fryderyka II Wielkiego i interesującego się jedynie wojskiem. Tymczasem Piotr miał szerokie zainteresowania, korespondował z najwybitniejszymi umysłami epoki i sprowadził z Holsztynu do Petersburga bogatą bibliotekę, a wiele reform, które zamierzał przeprowadzić w Rosji, wprowadziła później Katarzyna, sobie przypisując ich autorstwo, za co była wychwalana przez filozofów i późniejszych historyków.   

Nie powinno się oceniać książki po okładce, ale ta zdobiąca Magnatów woła o pomstę do nieba. Na okładce widzimy człowieka w koronie, bardziej współczesnego nam niż ludziom żyjącym w XVIII stuleciu. Ubrany jest w kaftan raczej szesnastowieczny, niż osiemnastowieczny, a jego twarz zdobi broda (nieczęsto noszona przez osiemnastowiecznych arystokratów) i malowidło przedstawiające orła białego na czerwonym tle, wyglądające jakby zrobiono je na mecz. Opisywany człowiek w rękach trzyma miecz, którym w XVIII wieku posługiwano się jedynie podczas uroczystości koronacyjnych, albo publicznych egzekucji, a nie do walki.  

Fot. autor.

Powieść Dębskiego, pomimo liczny wad, czyta się nieźle. Nie chcę do niej nikogo zniechęcać, ale też nie mogę jej z czystym sumieniem nikomu polecić. Autor wykonał sporą pracę nad zebraniem materiałów do powieści, a nawet umieścił na końcu bibliografię, składającą się jednak z większości z materiałów zamieszczonych w Internecie. Sam autor znaczył w nocie zamieszczonej pod bibliografią, że korzystał także z innych publikacji, szkoda tylko, że ich nie wymienił. Zostawiam czytelnikom ostateczną ocenę tej książki, mnie ona jednak nie zachwyciła.

Autor: Przemysław Dębski

Tytuł: „Magnaci. Ostatni król Polski”

Wydawca: Novae Res

Oprawa: miękka, skrzydełka

Rok wydania: 2019

Wydanie: pierwsze

ISBN: 978-83-8147-394-1

Liczba stron: 516.