Leszek Adamczewski „Zagrożone dziedzictwo. Zaskakujące losy zabytków na krętych ścieżkach XX wieku” – recenzja

L

ata drugiej wojny światowej były tragicznym okresem w dziejach polskiej kultury. Tysiące dzieł sztuki, setki metrów bieżących dokumentów archiwalnych i bezcennych starodruków zostało zniszczone lub skradzione. Książka Leszka Adamczewskiego poświęcona została niewielkiej cząstce tych utraconych bogactw.

Najcenniejszym obrazem znajdującym się kiedyś w polskich zbiorach, a utraconym podczas II wojny światowej, był oczywiście Portret młodzieńca Rafaela Santi. Do dziś nie udało się go odnaleźć, ale liczba zaginionych dzieł sztuki jest oczywiście znacznie dłuższa. Na szczęście co jakiś czas udaje się „namierzyć” jakieś obrazy lub rzeźby, wystawione na sprzedaż, które znajdowały się kiedyś w polskich zbiorach i to zarówno prywatnych, jak i państwowych i udaje się je odzyskać. Sensacją było odnalezienie siedmiu nagrobnych płyt spiżowych z Poznania i Szamotuł wykonanych w XV i XVI wieku w norymberskim warsztacie Vischerów, które zostały zagrabione przez Niemców podczas ostatniej wojny, a odnalazły się w… ZSRR i w 1990 r. wróciły do Wielkopolski. Leszek Adamczewski wprawdzie nie pisze o spiżowych płytach i bezcennym obrazie Rafaela, ale znajdziemy tam 19 innych, fascynujących opowieści.

Leszek Adamczewski znany jest zapewne wielu miłośnikom najnowszej historii Polski. Jest on autorem prawie trzydziestu książek, a których większości dotyczy wojennej i okupacyjnej rzeczywistości ziem polskich, tajemnic związanych z drugą wojną światową i losów dzieł sztuki podczas ostatniej wojny. Zagrożone dziedzictwo to jego najnowsze dzieło.

Co ciekawe, autor opisuje w swej książce nie tylko historie zaginionych, „ruchomych” dzieł sztuki, ale także dzieje niektórych spośród utraconych bezpowrotnie zabytków architektury. W omawianej książce nie zabrakło też Wielkopolski. Adamczewski pochylił się nad losami katedr w Poznaniu i Gnieźnie, historią kradzieży elementów srebrnego relikwiarza św. Wojciecha z kościoła katedralnego w Gnieźnie w 1986 r., kradzieży słynnej Plaży w Pourville Moneta, zagadki związanej z kradzieżą lub zniszczeniem Zdjęcia z krzyża Rubensa z kościoła św. Mikołaja w Kaliszu i innych. Zapewniam, że to tylko część fascynujących historii, które zostały opisane w tej książce.

Autor siłą rzeczy opisał tylko kilkanaście spraw zaginionych zabytków. Opisanie wszystkich znajdujących się na liście polskich strat wojennych zajęłoby kilkadziesiąt tomów. Jeśli do tego dołożyć zniszczone najcenniejsze dzieła architektury, tych tomów byłby jeszcze więcej. Książka Adamczewskiego to niezwykle cenna pozycja, warta przestudiowania. Autor skorzystał z szerokiej bazy źródłowej, obalił lub starał się obalić wiele mitów, które narosły wokół niektórych zabytków. Cennym dodatkiem do książki są zdjęcia zmieszczone w publikacji oraz obszerna bibliografia.

Adamczewski przemierzył wiele miejsce w Polsce i poza jej granicami w poszukiwaniu prawdy o skradzionych działach sztuki. Szeroko opisał nie tylko „działalność” Niemców w tym zakresie, ale także sowieckich oddziałów „trofiejnych”, złożonych z naukowców podążających za jednostkami Armii Czerwonej i zagarniających wszystkie co cenniejsze zabytki pod pretekstem ich zabezpieczenia. Okazuje się także, że jeszcze po wojnie wiele dzieł sztuki padło ofiarą komunistów lub też miejscowej ludności, która nie zdawała sobie sprawy z wartości zabytków, które pozostały po przejściu frontu.

Fot. Autor.

Książka Adamczewskiego jest niezwykle cenną pozycją i polecam ją wszystkim zainteresowanym najnowszą historią Polski i historią sztuki. Książka jest napisana przystępnym językiem, czyta się ją szybko i z dużym zainteresowaniem. Niektóre tezy autora mogą się wydać dyskusyjne, co stanowi nie lada zachętę do dalszych poszukiwań i studiów. Pozostaje mieć nadzieję, że choć część zaginionych dzieł sztuki uda się odnaleźć. Póki co zachęcam do lektury książki Leszka Adamczewskiego Zagrożone dziedzictwo. Zaskakujące losy zabytków na krętych ścieżkach XX wieku.   

Autor: Leszek Adamczewski

Tytuł: „Zagrożone dziedzictwo. Zaskakujące losy zabytków na krętych ścieżkach XX wieku”.

Wydawca: Wydawnictwo Replika

Oprawa: twarda z obwolutą

Rok wydania: 2019

Wydanie: pierwsze

ISBN: 978-83-66217-85-0

Liczna stron: 304.