Historia i zabytki Ostrowa Tumskiego, część 5

Zabytki Ostrowa Tumskiego i Zagórza, część 1

To już kolejna, piąta część cyklu o zabytkach i historii Ostrowa Tumskiego. Do tej pory omówiłem historię Ostrowa Tumskiego i Zagórza, burzliwe dzieje bazyliki archikatedralnej, oraz architekturę i wnętrza samej katedry. Dziś pora omówić pozostałe zabytki Ostrowa.

Kościół Najświętszej Marii Panny „in summo”

Chyba każdy, kto pierwszy raz widzi ten kościół, zastanawia się nad jego nietypowym wyglądem. Świątynia ta bowiem sprawia wrażenie niedokończonej. 

Kościół NMP. Źródło: Wikimedia.

Każdy, kto ma takie skojarzenia, nie myli się. Kościół rzeczywiście jest niedokończony. Ale zacznijmy od początku. Określenie „in summo” oznacza „w grodzie”. Kościół bowiem powstał na miejscu palatium, czyli pierwotnej siedziby pierwszych Piastów, wraz z przylegającą do niego kaplicą pałacową, zwaną „kaplicą Dąbrówki”, uznaną za najstarszy kościół chrześcijański w Polsce. Po zniszczeniu książęcego palatium, na tym miejscu powstał drewniany kościół. Z powstaniem w tym miejscu świątyni, wiąże się legenda. Otóż,
książę Kazimierz Odnowiciel, zwany w dawnej historiografii Kazimierzem Mnichem, znużony walką ze zbuntowanymi możnowładcami pod wodzą Masława rozważał powrót do klasztoru, w którym spędził młodość. We śnie jednak usłyszał głos, wzywający go do walki. Kiedy książę wyruszył, jego wojska poprowadził do zwycięstwa tajemniczy rycerz na białym koniu. Kazimierz uznał to za cud i wybudował na Ostrowie Tumskim kościół poświęcony Najświętszej Marii Pannie.

W XV wieku biskup Andrzej z Bnina, ufundował w tym miejscu murowaną, gotycką  świątynię. Kościół wybudowano w latach 1431 – 1448. Początkowo pracami kierował Hanusz Prus z Poznania, należący do zachodniopomorskiego warsztatu słynnego Henryka Brunsberga. Początkowo wzniesiono tylko przęsło prezbiterialne i dwa przęsła korpusu, kiedy okazało się, że są problemy z właściwym posadowieniem budowli, zdecydowano o przerwaniu prac. Powodem był także prawdopodobnie brak funduszy. Jan Lorek z Kościana zamknął korpus od zachodu ozdobioną bogatym szczytem ścianą, a Mikołaj z Poznania pokrył wnętrze sklepieniem gwiaździstym. W 1448 roku, dokonano konsekracji kościoła. Tak więc kościół Najświętszej Marii Panny, to właściwie tylko prezbiterium przyszłego kościoła. Stad jego nietypowa sylwetka.

Zły stan budynku groził jego rozbiórką w XIX wieku, uratowano jednak budowlę, przeprowadzając prace zabezpieczające w latach 1852 – 62. Obecnie kościół jest niedostępny dla zwiedzających ze względu na prace wykopaliskowe i zły stan zachowania.

Psałteria

Naprzeciw kościoła znajduje się późnogotycki budynek psałterii. Jest to trzykondygnacyjny budynek mieszkalny, wzniesiony ok. 1518 roku dla kolegium dwunastu psałterzystów. 

Psałteria. Źródło: Wikimedia.

Kolegium psałterzystów ufundował w 1512 roku biskup Jan Lubrański. Byli oni zobowiązani śpiewać przez całą dobę psalmy w katedrze. Dwóch psałterzystów zmieniało się co dwie godziny. Ponadto członkowie kolegium codziennie odprawiali mszę wotywną, a co tydzień mszę w intencji fundatora. Kolegium, choć w zmniejszonym składzie, przetrwało do 1810 roku.  Budynek również został ufundowany przez Lubrańskiego. Świadczy o tym herb rodziny Lubrańskich – Godziemba, umieszczony na elewacji psałterii. W XIX wieku rozważano rozbiórkę budynku, jednak dało się tego uniknąć, dzięki przeprowadzonemu remontowi w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Psałteria została poważnie uszkodzona w 1945 roku, odbudowano ją już w 1947 roku.

Akademia Lubrańskiego (Muzeum Archidiecezjalne)

Akademia Lubrańskiego została ufundowana również przez biskupa Jana Lubrańskiego, w 1519 roku. Była jedną z pierwszych szkół w Polsce o humanistycznym programie nauczania. 

Akademia Lubrańskiego - Muzeum Archidiecezjalne. Źródło: Wikimedia.

Akademia przetrwała do 1780 roku (link: http://poznanskiehistorie.blogspot.com/2011/06/akademia-lubranskiego.html  ). Budynek akademii wzniesiono w latach 1518 – 30. Był to pierwszy renesansowy budynek w Poznaniu. Oczywiście obecny budynek znacznie różnie się od pierwotnego. Na przełomie XVIII i XIX wieku gmach przeszedł gruntowną przebudowę. Kolejne przebudowy i remonty miały miejsce już w XX wieku. Ostatni zaś, w latach 2006 – 07. Wówczas to przeniesiono tam zbiory Muzeum Archidiecezjalnego.

Muzeum Archidiecezjalne powstało z inspiracji arcybiskupa Gniezna i Poznania, Floriana Stablewskiego w latach 1894 – 98. Jest to jedna z najstarszych tego typu instytucji w kraju. Jej najcenniejszym eksponatem, jest miecz św. Piotra, którym ten Apostoł miał uciąć ucho słudze arcykapłana w Ogrodzie Oliwnym. Relikwię otrzymał biskup misyjny Jordan z rąk papieża Jana XII w 968 roku. 

Miecz  św. Piotra. Źródło: www.muzeum.poznan.pl

Kopia miecza znajduje się w katedrze. Oprócz niego, w muzeum znajduje się kolekcja średniowiecznej i nowożytnej sztuki sakralnej, kolekcja portretów, wyrobów ze srebra i złota, tkanin, wyrobów ze szkła i porcelany, służących zarówno do celów sakralnych, jak i świeckich, a należące niegdyś do biskupów i arcybiskupów.

Pomnik Jana Kochanowskiego

W pobliżu Akademii Lubrańskiego znajduje się pomnik największego polskiego poety renesansowego, Jana Kochanowskiego. Został on ufundowany w 1884 roku z okazji trzechsetnej rocznicy śmierci autora trenów i fraszek. 

Pomnik J. Kochanowskiego. Źródło: Wikimedia.

Władze pruskie nie chciały się zgodzić na pomnik ku czci polskiego poety, jednakże wnikliwe badania w archiwum archidiecezji wykazały, że Kochanowski był w latach 1564 – 74 prepozytem, czyli proboszczem tytularnym katedry poznańskiej i czerpał z tego tytułu znaczne dochody, sam jednak prawdopodobnie nigdy nie był w Poznaniu. Władze pruskie zezwoliły na budowę pomnika nie poety, a prepozyta katedry. Pomnik ma kształt obelisku, wykonany został przez Antoniego Krzyżanowskiego, na którym umieszczono portretowy medalion autorstwa Wiktora Brodzkiego. Pomnik początkowo znajdował się na placu katedralnym, ale został stamtąd przeniesiony w 1927 roku na skwer przed dawnym probostwem. Monument został zniszczony w czasie wojny, ale w 1984 roku Jerzy Sobociński zrekonstruował go. Pomnik ponownie trafił przed katedrę, ale z uwagi na budowę w tym miejscu pomnika papieża Jana Pawła II, został w 2002 roku przeniesiony na obecne miejsce przed budynek Akademii Lubrańskiego – Muzeum Archidiecezjalnego.

Na drugą część opowieści o pozostałych (poza katedrą) zabytkach Ostrowa Tumskiego i Zagórza zapraszam za kilka dni.

Źródło:    

Ostrów Tumski i Zagórze.  Katalog informacyjny.

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.

www.pl.wikipedia.org

www.muzeum.poznan.pl