POZNAŃSKIE HISTORIE: 10 atrakcji powiatu złotowskiego

owiat złotowski jest najdalej na północ wysuniętym powiatem województwa wielkopolskiego. Pod względem powierzchni zajmuje on trzecie miejsce w województwie. Co ciekawe, jest on także powiatem o najmniejszej gęstości zaludnienia w Wielkopolsce, bo na 1 km² przypadają tam jedynie 42 osoby (dla porównania – w powiecie poznańskim to 199 osób). Za to nie brak mu atrakcji turystycznych.

Zapraszam dziś na wycieczkę śladem 10 najciekawszych i najbardziej różnorodnych (moim zdaniem) miejsc w powiecie złotowskim. Kolejność ich rozmieszczenia w tym zestawieniu jest zupełnie przypadkowa. Mam nadzieję, że uda mi się zachęcić Was do odwiedzenia powiatu złotowskiego.

1. Herb powiatu złotowskiego.

1. Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie

Osobiście uważam, że zwiedzając jakieś miasto warto zajrzeć do miejscowego muzeum, gdzie najlepiej poznaje się regionalną historię. Muzeum Ziemi Złotowskiej trzeba odwiedzić z dwóch powodów. Po pierwsze, zawiera ono pokaźne zbiory związane z historią regionu od epoki kamiennej po współczesność, a także bogatą paletę eksponatów etnograficznych.

2. Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie.

Muzeum otwarto w 1966 r., choć początki gromadzenia zbiorów sięgają I wojny światowej. Drugim powodem do odwiedzenia tej ciekawej instytucji jest jego siedziba. Muzeum znajduje się bowiem w unikatowym, okazałym domu o konstrukcji szkieletowej pochodzącym z XVIII stulecia. Przez wieki dom należał do kilku rodzin trudniących się farbiarstwem. Dom pięknie kontrastuje z otaczającymi go budynkami. Co ciekawe, a wręcz niepojęte, w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku planowano rozebrać ten piękny budynek, na szczęście został on uratowany i przeznaczony na siedzibę muzeum.

2. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Złotowie

Barokowy kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Złotowie należy do najciekawszych siedemnastowiecznych kościołów w Wielkopolsce. Nie może być inaczej, skoro opracowanie planów jego budowy przypisuje się wybitnemu wielkopolskiemu architektowi włoskiego pochodzenia, Krzysztofowi Bonadurze Starszemu.

3. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Złotowie.

Na miejscu obecnego kościoła stało już w przeszłości kilka świątyń. Obecny kościół wzniesiono w latach 1661 – 1664 z fundacji wojewody kaliskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego. Poświęcenie świątyni miało miejsce w 1669 roku. Później kościół ten był kilka razy przebudowywany, ale zachował swój barokowy charakter. Kościół jest budowlą jednonawową, z węższym i wyższym prezbiterium. Zwraca uwagę zwłaszcza bogate wyposażenie pochodzące z XVII stulecia. Składa się na nie m.in. pięć ołtarzy, chrzcielnica, ambona i grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej, wykonana przez miejscowego snycerza Johanna Daniela Danzera. W ołtarzu głównym znajduje się cenny obraz przedstawiający Koronację NMP, namalowany przez gdańskiego malarza Pawła Hacka.

4. Wnętrze kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Złotowie.

3. Kościół pw. Świętej Trójcy w Wielkim Buczku

Buczek Wielki to urokliwa wieś położona w gminie Lipka. Najciekawszym zabytkiem tej okolicy jest kościół pw. Świętej Trójcy, zbudowany w konstrukcji szkieletowej z otynkowanym wypełnieniem ceglanym. Świątynię wybudowano w latach 1729 – 1734 staraniem księdza Adama Stanisława Grabowskiego, późniejszego biskupa chełmińskiego. Jednonawowy kościół wzniesiono na planie prostokąta, na podmurówce kamienno-ceglanej.

5. Kościół pw. Świętej Trójcy w Wielkim Buczku.

Nad całością dominuje wysoka wieża, nakryta baniastym hełmem z latarnią. Wewnątrz znajdują się trzy ołtarze z pierwszej połowy XVIII stulecia oraz dwa cenne, siedemnastowieczne obrazy przedstawiające Koronację i Zwiastowanie NMP. Powstały one prawdopodobnie z kręgu malarza gdańskiego Hermana Hana. Obrazy pochodzą ze starego, nieistniejącego już kościoła. A skoro już mowa o starym kościele, to zbudowano go na przełomie XVI i XVII wieku. Według miejscowej legendy, kościół ten wraz ze znajdującymi się w środku parafianami, którzy nie zadbali należycie o jego stan, znalazł się pod wodą, a konkretnie w stawie znajdującym się we wsi. Ponoć w księżycową noc słychać jego dzwon.

4. Kościół pw. św. Kazimierza w Brokęcinie

Wielkopolska obfituje w drewniane kościoły, z których wiele to perły architektury. Jedna z takich pereł znajduje się we wsi Brokęcino w gminie Okonek, oczywiście w powiecie złotowskim. Na pierwszy rzut oka, kościół pw. św. Kazimierza nie wygląda może zbyt okazale, ale to bardzo stara świątynia, a w dodatku zbudowana w unikatowej konstrukcji zrębowej. Kościół wzniesiono ok. 1582 r. jako świątynię ewangelicką. Ufundował go ród Herzbergów, do których należały wówczas okoliczne dobra. Ściany kościoła zostały oszalowane, a szczyt północno-wschodni zbudowano w konstrukcji szkieletowej z ceglanym wypełnieniem.

6. Kościół pw. św. Kazimierza w Brokęcinie.

Charakterystycznym elementem świątyni jest wysoka wieża o konstrukcji słupowej. Wieżę i dachy kościoła pokryto gontem. Co ciekawe, świątynia została zbudowana bez użycia gwoździ. Elementami mocującymi są kliny i drewniane kołki. Kościół jest budowlą salową, tzn. nie posiada podziału na nawy i wyodrębnionego prezbiterium. Ołtarz główny i ambona pochodzą z początku XVII w. W kościele znajduje się również żeliwny piec przeznaczony do ogrzewania wnętrza, a umieszczono go za ołtarzem głównym. Kościół został przejęty przez katolików w 1946 r., a obecnie jest filią kościoła parafialnego pw. Matki Bożej od Wykupu Niewolników w Okonku.

5. Wieża Bismarcka w Okonku

Kult „żelaznego kanclerza”, Ottona von Bismarcka w Rzeszy Niemieckiej, rozwijający się stopniowo od zjednoczenia Niemiec w 1871 roku, osiągnął apogeum na początku XX wieku. Wzniesiono wówczas ponad pięćset pomników kanclerza, co oznaczało, że było ich więcej, niż monumentów pierwszego cesarza zjednoczonych Niemiec Wilhelma I. Jego imieniem nazywano ulice miast, a dzień 1 kwietnia, rocznica urodzin Bismarcka, był obchodzony jako święto państwowe. Oryginalnym sposobem wyrażania hołdu kanclerzowi było wznoszenie mu wież-pomników.

7. Wieża Bismarcka w Okonku. Fot. sprzed wybuchu I wojny światowej.

Na przełomie XIX i XX wieku zbudowano ich aż 240. Jedna stanęła w pobliżu niewielkiego miasteczka Okonek. Oddano ją do użytku w 1908 r., choć niektóre źródła wskazują, że budowano ją w latach 1908 – 1912. Wieża stanęła na szczycie Góry Tecławskiej, a jej wysokość całkowita wynosi 20 m. Inicjatorem wzniesienia wieży było miejscowe Zrzeszenie Użyteczności Publicznej. Przy wieży stał niegdyś niewielki pomnik-obelisk upamiętniających poległych w wojnie Prus z Austrią (1866) i Francją (1870-71). Na szczycie wieży znajdowała się pierwotnie misa ogniowa, w której w określone dni w ciągu roku rozpalano ogień. Po 1945 r. wieża pełniła funkcję przeciwpożarowej wieży obserwacyjnej, a obecnie służy jako przekaźnik telefonii komórkowej.

8. Wieża Bismarcka w Okonku współcześnie.

6. Kościół pw. św. Anny i św. Mikołaja w Krajence

Niezwykle pięknie położony, okazały kościół parafialny pw. św. Anny i św. Mikołaja w Krajence, zasługuje na uwagę. O tym, co decyduje o jego atrakcyjności i wartości historycznej jest fakt, iż stanowi on unikatowy przykład adaptacji… zamku na potrzeby sakralne. Krajenka, po raz pierwszy wzmiankowana w 1286 r., prawa miejskie otrzymała w 1420 r.

9. Kościół pw. św. Anny i św. Mikołaja w Krajence.

Jako miasto prywatne, należała kolejno do Donaborskich, Kościeleckich, Grudzińskich, Działyńskich i Sułkowskich. Starosta generalny Wielkopolski, a jednocześnie właściciel Krajenki Jan Janusz Kościelecki, rozpoczął ok. 1542 roku wnoszenie okazałej gotyckiej rezydencji, ostatniej zbudowanej w tym stylu w Wielkopolsce. Budowa trwała wiele lat. Nowe skrzydło zamkowe, zbudowane w XVII stuleciu, wzniesiono już w stylistyce renesansowej. W XVIII wieku rezydencja popadła w ruinę. W latach siedemdziesiątych XVIII wieku, ostatnia jego właścicielka Anna Sułkowska, zrezygnowała z rodowej siedziby, nakazując przebudować ją na kościół. Najstarsze, zachodnie skrzydło zamku zostało przekształcone w kościół, a resztę zburzono. Do zamku, który stał się kościołem, przeniesiono miejscową parafię. Dotychczasowy, drewniany kościół parafialny spłonął bowiem w 1774.

10. Wnętrze kościoła pw. św. Anny i św. Mikołaja w Krajence.

7. Most nad Gwdą w Jastrowiu

Pomiędzy Jastrowiem a Złotowem znajduje się jedna z najciekawszych atrakcji turystycznych powiatu złotowskiego. Mowa tu o zerwanym moście nad Gwdą. Most o długości 60 metrów, stanowił część dawnej linii kolejowej zbudowanej przez Pruskie Koleje Państwowe, a ukończonej w 1914 r.

11. Zerwany most nad Gwdą koło Jastrowia.

Linia łączyła Wałcz ze Złotowem. Władze planowały z ten sposób ożywić gospodarczo te słabo zaludnione i zindustrializowane tereny. Stawiano głównie na rozwój przemysłu drzewnego. W 1945 r. wycofujące się wojska niemieckie wysadziły most, który jednak nie zawalił się całkowicie. Użyto prawdopodobnie zbyt mało ładunków wybuchowych, a most okazał się bardziej solidny, niż zakładano. Po wojnie Rosjanie rozebrali całą linię kolejową i wywieźli ją w głąb ZSRR, mostu jednak nie zdemontowano. Jego rozbiórka byłaby zbyt kosztowna i trudna technicznie. Linii kolejowej nigdy nie odbudowano, a przechylona konstrukcja mostu stała się niezwykłą atrakcją turystyczną i robi niesamowite wrażenie. Sama Gwda z kolei jest popularnym szlakiem kajakowym.

8. „Kamienny Dom” w Jastrowiu

Jastrowie może poszczycić się posiadaniem jednego z najstarszych budynków ratuszowych w Wielkopolsce, który w ciągu ponad czterech wieków swego istnienia pełnił (i pełni nadal) przeróżne funkcje. Budynek, zwany „Kamiennym Domem” zbudowano w latach 1590 – 1612 w stylu późnorenesansowym. Początkowo mieściła się tu siedziba ekonomii królewskiej. Budynek ten spłonął podczas „potopu” szwedzkiego. Odbudowano go po wojnie, a w 1677 r. starosta ujsko-pilski Krzysztof Grzymułtowski zdecydował, że będzie on siedzibą magistratu. Wówczas dobudowano do budynku wysoką, drewnianą wieżę, rozebraną w 1933 r.

12. "Kamienny Dom" w Jastrowiu.

W XVIII stuleciu, w „Kamiennym Domu” mieściła się także szkoła i odbywały się w niej nabożeństwa protestanckie. „Kamienny Dom” jest budynkiem piętrowym, zbudowanym na planie prostokąta, nakrytym czterospadowym dachem. Nad wejściem, na kartuszu z tarczą herbową miasta widnieje data: 1603. W tym roku król Zygmunt III Waza potwierdził nadanie Jastrowiu praw miejskich przez Piotra Potulickiego, wojewodę kaliskiego, co miało miejsce rok wcześniej. Funkcję ratusza budynek przestał pełnić w 1945 r. Obecnie mieści się w nim biblioteka.

9. Ratusz w Złotowie

Choć Złotów może poszczyć się długą historią, bo prawa miejskie miał on otrzymać z rąk króla Kazimierza Wielkiego, to obecny ratusz ma znacznie krótszą metrykę. Pierwotny ratusz, który był wzmiankowany już w XVI stuleciu, został zniszczony przez Szwedów w 1657 r. Trudno uwierzyć, ale aż do początków XX wieku rada miasta Złotowa musiała obywać się bez ratusza. Rajcy zbierali się w mieszkaniach kolejnych burmistrzów, a od 1884 r. obradowano w gmachu starostwa. Dopiero w marcu 1914 r. rada miejska podjęła decyzję o budowie ratusza. Autorem projektu został miejscowy architekt Adolf Behr.

13. Ratusz w Złotowie.

Budynek, mimo szalejącej wojny, został oddany do użytku już w październiku 1915 r. Ratusz zbudowano na planie prostokąta. Jest on budynkiem dwukondygnacyjnym z użytkowym poddaszem. Nad gmachem góruje ośmioboczna wieża z balustradą, zwieńczona z hełmem i iglicą z chorągiewką, na której wyobrażono herb miasta. W pobliżu ratusza znajduje się osobliwy pomnik jelenia (jeleń jest wyobrażony w herbie Złotowa). Codziennie o 12.00 jeleń wykonuje obrót wokół własnej osi przy dźwiękach hejnału miejskiego, porykiwań godowych i sygnałów myśliwskich.

10. Góra Żydowska w Złotowie

Społeczność żydowska w Złotowie należała do największych w Wielkopolsce. Pierwsze wzmianki o złotowskich Żydach pochodzą z 1578 roku. Wkrótce założono też cmentarz (kirkut) na wzgórzu zwanym Górą Żydowską, w pobliżu jeziora Proboszczowskiego, w zbiegu obecnych ulic: Jerozolimskiej i Zamkowej. Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech, wzmogły się represje wobec Żydów, nie tylko w Złotowie zresztą (w okresie międzywojennym Złotów należał do Niemiec).

14. Pomnik z macew na dawnym cmentarzu żydowskim w Złotowie.

W 1938 r. zburzono złotowską synagogę (na placu Paderewskiego można zobaczyć dziś jej zarys) oraz zniszczono miejscowy cmentarz żydowski. Tablice nagrobne (macewy) wykorzystano do prac budowlanych. W 1998 r. podczas prac drogowych, odnaleziono część macew. Dzięki miejscowym społecznikom, ze 143 ocalałych macew zbudowano piramidę na dawnym cmentarzu żydowski. Przy tym oryginalnym pomniku ustawiono taż tablicę pamiątkową, na której wyryto napis w językach: polskim, niemieckim i hebrajskim: Na wieczną pamiątkę ten pagórek został wzniesiony z kamieni starych grobów, by zachować honor tych, dla których pomniki postawiono.