Józef Struś 1510 - 1568

Jego imię nosi szpital miejski w Poznaniu. Był jednym z najznakomitszych i najsławniejszych poznańskich lekarzy, nie tylko w XVI wieku, ale w ogóle w historii miasta. Jego pionierskie badania nad tętnem, sercem i układem krążenia, zrewolucjonizowały nowożytną medycynę. W czasie, kiedy nie leczył, zajmował się działalnością naukową, dydaktyczną, literacką, translatorską i polityczną. Był w końcu człowiekiem renesansu i to nie tyko z racji czasów, w których przyszło mu żyć.

Józef Struś urodził się w 1510 roku przy ulicy Wrocławskiej w Poznaniu, jako syn bogatych mieszczan. Jego ojciec był piwowarem, a matka córką poznańskiego burmistrza. Dzięki zamożności rodziców, młody Józef mógł się kształcić. Początkowo uczył się w szkole miejskiej przy kolegiacie Marii Magdaleny (szkoła istnieje do dzisiaj, a w jej murach uczyło się wielu wybitnych poznaniaków), a następnie w latach 1521 – 1525 w
Akademii Lubrańskiego. Przez kolejne cztery lata studiował medycynę w Akademii Krakowskiej, gdzie otrzyma stopień bakałarza (odpowiednik dzisiejszego licencjata). Po studiach wrócił do Poznania, gdzie w 1531 roku otrzymał tytuł magistra. W tym czasie spod jego pióra wyszło kilka utworów poetyckich. W latach 1532 – 1537 studiował medycynę w Padwie, gdzie w 1535 został wicerektorem, a w końcu profesorem medycyny teoretycznej, którą tam także wykładał. W Padwie przetłumaczył dzieła starożytnego lekarza, Galena i objaśniał studentom  jego nauki. Zainteresował się także funkcjonowaniem ludzkiego tętna. W 1537 roku wrócił do Polski, gdzie po krótkim pobycie w Krakowie, przyjechał do Poznania. 

Józef  Struś. Źródło: Wikimedia.

W mieście nad Wartą został osobistym lekarzem starosty generalnego wielkopolskiego, Andrzeja Górki, który z kolei polecił go królowi Zygmuntowi I Staremu. Na prośbę króla, wyjechał na Węgry wraz z księżniczką Izabelą Jagiellonką, narzeczoną króla węgierskiego, Jana Zapolyi. Na Węgrzech prowadził praktykę lekarską i wydał kolejne dzieła Galena. Był także zarządcą jednej z prowincji węgierskich. W 1541 roku posłował wraz z Andrzejem Górką na dwór sułtana tureckiego, Sulejmana  I Wspaniałego.

W 1541 roku powrócił do Poznania jak znany i ceniony lekarz. Związał się na trwałe z Górkami, którzy byli wówczas czołowym rodem magnackim w Wielkopolsce. W przerwach miedzy leczeniem, jeździł wraz z Andrzejem Górką na sejmy, oraz w zagraniczne poselstwa. W 1555 roku wydał w Bazylei swoje działo życia, nad którym pracował 20 lat: „Sphygmicae artis iam mille ducetos perditae et desideratae libri V”, czyli w skrócie „O tętnie”. 

Strona tytułowa rozprawy Józefa Strusia o tętnie. Źródło: Wikimedia.

W Poznaniu doszedł z czasem do znacznego majątku, kupując kilka nieruchomości w mieście. W latach 1557 – 1559 przez dwie kadencje sprawował urząd burmistrza Poznania. W 1559 roku został mianowany osobistym lekarzem króla Zygmunta II Augusta. W uznaniu zasług rada miejska Poznania przyznała mu miejsce na grobowiec w nieistniejącej już kolegiacie św. Marii Magdaleny. Jego grobowiec został wybudowany w alabastru. Struś zmarł w 1568 roku.

Józef Struś to z pewnością nie tylko wybitny lekarz, ale też wybitny uczony. Powinno się go wymieniać z jednym rzędzie z najwybitniejszymi przedstawicielami polskiego humanizmu renesansowego, jak: Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, czy Jan Kochanowski. Jego czteroletni pobyt w Akademii Lubrańskiego, uczelni pretendującej do miana uniwersytetu, a mającej wówczas nowoczesny, humanistyczny program nauczania, świadczy na korzyść zarówno uczelni, jak i jej wybitnego studenta.

Źródło:

Maria B. Topolska, Józef Struś, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, praca zbiorowa, Poznań 1983.