Perły Starego Rynku, część 3

Dzisiejszy tekst dedykuje wiernej czytelniczce tego bloga, Pani Krystynie Sylwestrzak, życząc Jej szybkiego powrotu do zdrowia. Mam nadzieję, że wkrótce będę mógł pokazać Pani Krystynie Poznań.

                                                                                                                                 Autor   

Pomnik św. Jana Nepomucena

Święty Jan Nepomucen, to jeden z najbardziej czczonych świętych w Europie, zwłaszcza zaś w Czechach, Niemczech, Austrii i w Polsce. Jest patronem Czech, Pragi, jezuitów, flisaków, żeglarzy, mostów, tonących, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i orędownikiem podczas powodzi. Poznań często był nawiedzany przez powodzie, stąd obecność figury tego świętego na rynku nie budzi zdziwienia. Nie była to jedyna figura św. Jana w mieście. Jego rzeźby stały też na nieistniejących już mostach: Tumskim i Chwaliszewskim, oraz w pobliżu kościoła Bożego Ciała. Figura św. Jana Nepomucena na Starym Rynku jest jednym z najstarszych poznańskich pomników.

Pomnik św. Jana Nepomucena, źródło: Wikimedia.

Jan Nepomucen urodził się pomiędzy 1345 a 1348 rokiem w Pomuku (Nepomuku) w Czechach. Wcześnie
zdecydował się na karierę duchowną. Jako kleryk pracował w kurii biskupiej w Pradze. Po wyświęceniu na kapłana w 1380 roku, został proboszczem parafii św. Galla w Pradze, pracując jednocześnie jako notariusz arcybiskupa Jana Janstejna. Następnie podjął studia prawnicze na uniwersytetach w Pradze i Padwie, zakończone tytułem doktora. Po powrocie do stolicy Czech, dalej wspinał się po szczeblach kariery duchownej, zostając najpierw kanonikiem, a w końcu wikariuszem generalnych archidiecezji praskiej. Kiedy arcybiskup popadł w konflikt z królem Wacławem IV Luksemburskim, św. Jan próbował mediacji, ale został w 1393 roku uwięziony przez króla, torturowany, a następnie zrzucony pod osłoną nocy z mostu Karola do Wełtawy. Ponoć jego ciało w cudowny sposób wypłynęło na powierzchnie, a nad głową ukazała się aureola pięciu gwiazd. Według późniejszej legendy, zginął, bo odmówił ujawnienia królowi tajemnicy spowiedzi jego żony Zofii, podejrzewanej o niewierność. W 1720 roku papież Innocenty XIII ogłosił Jana błogosławionym, a w 1729 papież Benedykt XII kanonizował go. W Ikonografii św. Jan Nepomucen przedstawiany jest najczęściej w stroju kapłańskim, z palmą męczeństwa, krucyfiksem, wieńcem pięciu gwiazd nad głową, książką, krzyżem, kłódką, wieńcem z gwiazd z napisem TACUI („milczałem”) w środku.

Święty Jan Nepomucen, źródło: Wikimedia.

Poznańska figura  św. Jana Nepomucena pochodzi z 1724 roku. Została ustawiona na centralnym placu miasta, aby chronić go przed powodziami. Jak na ironię, w 1736 roku miała miejsce jedna z największych, jeśli nie największa powódź w dziejach miasta. Autor rzeźby jest nieznany. Figura świętego wznosi się na wysokim, dwukondygnacyjnym, kwadratowym cokole, rozdzielonym gzymsem w dolnej partii. Wyższa część cokołu wykonana jest z piaskowca. Figury świętego i dwóch aniołów u jego stóp również wykuto w piaskowcu. Na frontalnej części cokołu znajduje się owalna tarcza kartusza, a w niej łacińska inskrypcja: DIVO / IOANNI / NEPOMU / CENO / A D: 1724. Cokół wieńczy zdobiona płyta, a na niej umiejscowiono rzeźbę św. Jana Nepomucena, ubranego w strój kapłański, na który składa się sutanna, rokieta i gronostajowa peleryna. Na głowie ma biret, a nad nim aureolę z pięcioma gwiazdami. Postać świętego jest pochylona w prawą stronę. Do piersi przyciska krzyż, trzymany oburącz. U stóp świętego siedzą dwa anioły o nagich torsach. Ten z prawej strony trzyma klucz – symbol władzy kapłańskiej. Drugi anioł dzierży palmę męczeństwa i ukazany jest z palcem trzymanym na ustach – gest nakazujący milczenie. W czterech narożach cokołu wkopano osiemnastowieczne lufy armatnie. Historycy sztuki uważają rzeźbę za dzieło dość przeciętne, nie mniej ma ona sporo majestatycznego uroku.

Rzeźba była kilkakrotnie restaurowana. W 1828 roku postawiono zdobioną kratę wokół figury. W latach następnych pozłocono część detali na pomniku, m. in. gwiazdy i krucyfiks. W latach 20. XX wieku, pomnik przeszedł gruntowną renowację i konserwację. Podczas II wojny światowej, rzeźba została nieznacznie uszkodzona. Po wojnie uzupełniono ubytki. Kolejne prace renowacyjne miały miejsce w latach 60. i 80. XX wieku. Rzeźba odzyskała swój dawny blask.

Kult św. Jana Nepomucena był w Poznaniu bardzo żywy. Już w 1731 roku powstało bractwo św. Jana, do którego wstąpiło od razu 274 mieszczan. W wielu poznańskich kościołach znajdowały się obrazy przedstawiające tego świętego, a w 1737 roku sprowadzono do Poznania jego relikwie, które złożono w kolegiacie św. Marii Magdaleny („Stara Fara”). Obecnie znajdują się one w pojezuickim kościele farnym św. Stanisława.  

Kamieniczki budników

Kto pierwszy raz zwiedza Poznań, zapewne zwróci uwagę, na niewysokie, wąskie kamieniczki stojące w jednym rzędzie, po lewej stronie od wejścia do ratusza. Są to tak zwane domki, lub kamieniczki budników. Budnicy, to biedniejsi kupcy, handlujący podstawowymi produktami codziennego użytku, jak: solone i wędzone śledzie, sól, powrozy, pochodnie, świeci, szyby i surowe płótno. 

Godło cechu budników, źródło: Wikimedia.

Byli oni zrzeszeni we własnym cechu. Domki budników nazywano też budami śledziowymi, stąd nazwa tychże kupców. Domki początkowo były drewniane, a od XVI wieku już murowane. Około roku 1535, gruntownie je przebudowano, tworząc wówczas podcienie, czyli część budynków, otwartą na zewnątrz, ograniczoną słupami, lub filarami, wzdłuż lica muru. Na gankach i przez okno na parterze handlowano, a w górnych piętrach mieszkano. Jak już wspomniano, budnicy byli biedniejszymi kupcami, stąd nie stać ich było na okazałe kamienic na pierzejach rynku. Domki zostały niemal całkowicie zniszczone podczas działań wojennych w 1945 roku i odbudowane po wojnie. Trzeba jednak przyznać, że domki budników są niezwykle malownicze i dodają Staremu Rynkowi niezwykłego kolorytu.

Domki budników, źródło: Wikimedia.

Kamieniczka nr 10, sąsiadująca od południa z domkami budniczymi, to budynek dawnej kancelarii miejskiej. Kamienica została wzniesiona w 1538 roku. Kancelaria miejska została stworzona w XIII wieku. Jej zadaniem było dokumentowanie czynności władz miejskich. Na czele kancelarii stali pisarze miejscy. Byli to gruntownie wykształceni urzędnicy, znający prawo i języki. Prowadzili księgi miejskie, reprezentowali miasto przed królem, sejmem i sądami. 

Domki budników, a po lewej dawna kancelaria miejska, źródło: Wikimedia.

Prowadzili też kronikę miejską, zapoczątkowaną na przełomie XIV i XV wieku przez Bernarda z Pyzdr, a kontynuowane przez jego następców aż do 1752 roku. Obecnie w kamienicy tej znajduje się siedziba, założonego w 1922 roku Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania.  

Źródło:

I. Błaszczyk, Pomnik Św. Jana Nepomucena na Starym Rynku, w: W cieniu wieży ratuszowej, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2, 2003.  

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.  

M.J. Mika, Kult św. Jana Nepomucena w Poznaniu, w: Antologia, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3/4, 1990.

www.brewiarz.pl

www.pl.wikipedia.org