Historia i zabytki Ostrowa Tumskiego, część 4

Wnętrza katedry poznańskiej, część 2

Dziś kontynuujemy, rozpoczęty kilka dni temu spacer po katedrze poznańskiej. W tym tekście opiszę pozostałe sześć kaplic, podziemia i resztę wyposażenia bazyliki archikatedralnej. Zapraszam więc do lektury.

Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki

Kaplica w obecnym kształcie powstała w latach 1731 – 34, z połączenia dwóch odrębnych kaplic: św. Marcina (wzniesionej na początku XV w.) i Narodzenia Najświętszej Marii Panny (z początków XIV w.). Obecne wezwanie otrzymała w 1817 roku od umieszczenia tam kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W kaplicy znajduje się pomnik ks. Jana Koźmiana, a także nagrobek biskupa sufragana
poznańskiego - Karola Ponińskiego (zm. 1727). 

Nagrobek bpa K. Ponińskiego. Źródło: Wikimedia.

Proboszcz katedralny Jan Powodowski sprowadził i pochował w kaplicy prochy swoich rodziców: Wawrzyńca (zm. 1586) i Urszuli (zm. 1581). Z osobą Wawrzyńca Powodowskiego wiąże się legenda, zapisana zresztą na nagrobku. Ponoć duch Wawrzyńca ma wstawać z grobu i z szablą asystować podczas mszy. Wawrzyniec po owdowieniu został kawalerem maltańskim i za karę za zaniedbywanie obowiązków i podawanie się za komandora, został przeklęty i w ten sposób musi pokutować.

Kaplica Serca Jezusowego

Kaplica powstała w latach 1904 – 06 z dawnego kapitularza, czyli sali zebrań kanoników kapituły katedralnej. Znajdują się tam ciekawe polichromie przedstawiające Chrystusa w otchłani i Uzdrowienie niewidomego, namalowane przez Bolesława Łaszczyńskiego. W marmurowym ołtarzu znajduje się obraz przedstawiający obraz serca Jezusowego. Ołtarz zdobią także wazony z chińskiej porcelany. Naprzeciwko ołtarza znajduje się nagrobek arcybiskupa Gniezna i Poznania – Floriana Stablewskiego (1891 – 1906) kolejne dzieło dłuta słynnego poznańskiego rzeźbiarza, Władysława Marcinkowskiego. Na uwagę zasługuje też fresk z XVI wieku, przedstawiający św. Annę Samotrzecią.

Kaplica Matki Boskiej i Świętych Aniołów (Szołdrskich)

Kaplica powstała w latach 1652 – 56 z połączenia dwóch kaplic – Znalezienia Krzyża Świętego i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, oraz świętych: Piotra, Pawła i Doroty. Kaplica została przeznaczona na miejsce pochówku biskupa Andrzeja Szołdrskiego (1636 – 50). Bardzo interesujący nagrobek biskupa został wykonany w Gdańsku i w charakterystyczny sposób wykorzystuje kontrast czarnego i czerwonego marmuru oraz alabastrowych rzeźb. 

Nagrobek bpa A. Szołdrskiego. Źródło: Wikimedia.

W ołtarzu znajduje się obraz Krzysztofa Boguszewskiego Niebieskie Jeruzalem z 1628 roku. Przedstawia on Matkę Boską Orędowniczkę w towarzystwie Archanioła Michała i Jana Chrzciciela, a nad nimi Trójcę Świętą. Po bokach obrazu znajdują się rzeźby archaniołów: Michała i Gabriela. 

Niebieskie Jeruzalem K. Boguszewskiego. Źródło: Wikimedia.

Nad obrazem znajduje się malowidło z 1655 roku, ukazujące archaniołów: Rafaela i Tobiasza. Pomiędzy oknami znajduje się epitafium proboszcza katedry, Zygmunta Cieleckiego (zm. 1652). Wejście do kaplicy zamykają bogato zdobione motywami włoskimi i niderlandzkimi kraty z lat 1664 – 66, wstawione tam po II wojnie światowej.

Kaplica Świętej Trójcy

Została przebudowana w latach 1575 – 76 przez Jana Baptystę Quadro, twórcę ratusza poznańskiego w związku z pochówkiem biskupa Adama Konarskiego (1562 – 74). Nagrobek wykonał według projektu Quadro, Hieronim Canavesi, rzeźbiarz, który stworzył też grobowiec Górków w kaplicy Najświętszego Sakramentu. 

Nagrobek bpa A. Konarskiego. Źródło: Wikimedia.

Postać zmarłego biskupa została umieszczona w niszy pod baldachimem. Sam grobowiec jest wykonany z czerwonego marmuru z jasnym piaskowcem i należy do wzorcowych nagrobków barokowych. W kaplicy znajduje się też epitafium arcybiskupa poznańskiego, Antoniego Baraniaka (1957 – 77), wykonane w 1986 roku.

Epitafium abpa A. Baraniaka. Źródło: Wikimedia.

Ołtarz pochodzi z lat 1783 – 94 i zawiera rzeźbę Trójcy Świętej nad kulą ziemską w otoczeniu aniołów. Kompozycję stworzyli: Bernard Smolke, Augustyn Schöps i Jan Maltzahn.

Kaplica Świętego Jana Kantego

Kaplica powstała ok. roku 1425 jako miejsce odprawiania nabożeństw dla profesorów i studentów Akademii Lubrańskiego. W ołtarzu w 1805 roku znajduje się obraz z 1803 roku, przedstawiający św. Jana Kantego w stroju profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, pędzla Jana Gładysza. Pod oknem znajduje się wczesnorenesansowa płyta nagrobna biskupa Jana Lubrańskiego (1498 – 1520), mylnie identyfikowana czasem z nagrobkiem biskupa Andrzeja Czarnkowskiego (1553 – 62). Postać zmarłego biskupa nawiązuje jeszcze do gotyku, ale jej modelunek jest już renesansowy. 

Nagrobek bpa J. Lubrańskiego. Źródło: Wikimedia.

Rzeźbę wykonał Bartłomiej Berrecci, twórca kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Ponadto w kaplicy umieszczono chrzcielnicę XV wieku, oraz pomnik arcybiskupa Gniezna i Poznania, Marcina Dunina (1831 – 42), wykonany przez Andrzeja Friedricha ze Strasburga w 1846 roku.

Pomnik bpa M. Dunina. Źródło: Wikimedia.

Kaplica Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika

Ostatnia kaplica do zwiedzania w katedrze jest, paradoksalnie, najstarszą z kaplic w tej świątyni. Powstała pod koniec XIII wieku, ufundowana przez króla Przemysła II jako miejsce pochówku jego żony Rychezy (zm. ok. 1293). Po tragicznej śmierci króla w 1296 roku, on również został tu pochowany. Kapica uległa zniszczeniu w 1371 roku, kiedy to uderzenie pioruna zniszczyło południową wieżę. Obecny wygląd kaplicy pochodzi z przebudowy w latach 1793 – 94. W 1995 roku z okazji 700-lecia koronacji Przemysła II osadzono tam ogromną, ważącą ok. 3200 kg płytę epitafijną z brązu, wykonaną przez Mariana Koniecznego, przedstawiającą Przemysła II w otoczeniu ojca, Przemysła I i żony – Rychezy. 

Epitafium Przemysła II. Źródło: Wikimedia.

 Naprzeciwko płyty znajduje się ołtarz klasycystyczny z obrazem przedstawiającym świętych Jana Chrzciciela i Stanisława biskupa adorujących Matkę Boską z Dzieciątkiem. Obraz ten jest kopią obrazu pędzla Palmy Młodszego z warszawskiej katedry, a jego poznańską kopię namalował sam Marcello Bacciarelli. W kaplicy znajduje się też epitafium arcybiskupa Gniezna i Poznania – Leona Przyłuskiego (1845 – 65).

Pozostałe wyposażenie katedry

W katedrze znajduje się pięć gotyckich i wczesnorenesansowych płyt nagrobnych wykonanych ze spiżu. Jest to największy tego typu zbiór w Polsce. Płyty pochodzą z XV i XVI wieku. 

Płyta nagrobna Łukasza II Górki. Źródło: Wikimedia.

Trzy z nich wykonano w słynnym warsztacie norymberskim Hermana i Piotra Vischerów, pozostałe pochodzą z innych warsztatów. Dawnej leżały w posadzce kościoła i zamykały wejścia do grobowców. Ze względu na postępujące zniszczenia w 1826 roku wyjęto je wmurowano w filary i ściany kaplic. W czasie wojny wszystkie zostały zrabowane i wywiezione do Niemiec. Odnaleziono je w... petersburskim Ermitażu i przewieziono z powrotem do Poznania w 1993 roku. Są to płyty:

- wojewody poznańskiego Łukasza I Górki (zm. 1475),

- biskupa poznańskiego w latach 1479 – 1498, Uriela Górki,

- biskupa poznańskiego w latach 1438 – 1479, Andrzeja z Bnina,

- kanonika poznańskiego Andrzeja Grodzickiego (zm. 1550),

- kanonika poznańskiego Bernarda Lubrańskiego (zm. 1499).

Nad wejściem do zakrystii prałackiej, znajdującej się obok kaplicy Najświętszego Sakramentu (Górków), znajdują się portrety trumienne z XVIII wieku, oraz niezwykły eksponat – kopia miecza świętego Piotra. 

Kopia miecza św. Piotra. Źródło: Wikimedia.

Oryginał znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym. Według tradycji jest to miecz, którym św. Piotr uciął ucho słudze arcykapłana – Malchosowi podczas pojmania Chrystusa w Getsemani. Relikwię tę miał przekazać biskupowi Jordanowi, lub Mieszkowi I papież Jan XII w 968 roku. Część bronioznawców uważa, że jest to rzeczywiście miecz wykonany w I w n.e. na wschodnich rubieżach Cesarstwa Rzymskiego. Inni badacze jednak uważają, że jest to zwykły tasak powstały w XIV wieku. Miecz jest wzmiankowany już u Długosza. Osobiście jestem sceptyczny co do tego, czy jest to autentyczny miecz św. Piotra. Handel relikwiami w średniowieczu był niezwykle intratny, stąd handlarze, chcąc na nich  zarobić, często fałszowali relikwie. Nie mniej jednak jest to najbardziej znana relikwia w Poznaniu.

W katedrze na ścianach naw bocznych znajduje się wiele tablic epitafijnych, poświęconych kanonikom, proboszczom i innych duchownym, związanym z katedrą. Dwa z nich są jednak szczególnie interesujące. Pierwsza, to najstarsza tego typu płyta w katedrze, odnaleziona w fundamentach podczas prac przy odbudowie katedry. Przedstawia ona zmarłego w 1383 roku Teodoryka (Dytko) Pradela, dziekana kapituły poznańskiej. Druga, to epitafium arcybiskupa Gniezna i Poznania Juliusza Dindera (1886 – 90) który był jedynym w czasie zaborów arcybiskupem – Niemcem. Epitafium wykonał dobrze już nam znany rzeźbiarz Władysław Marcinkowski.

Podziemia katedry

Wejście do podziemi znajduje się w północnej wieży. Schodząc możemy przeczytać historię Ostrowa Tumskiego i katedry, oraz obejrzeć zdjęcia z komputerową wizualizację świątyni we wszystkich okresach jej historii. W podziemiach można obejrzeć relikty katedry przedromańskiej i romańskiej, w tym pozostałości przypuszczalnego miejsca pochówku Mieszka I i Bolesława Chrobrego. 

Relikty przedromańskiej katedry. Źródło: Wikimedia.

W podziemiach znajduje się również krypta arcybiskupia, zawierająca doczesne szczątki biskupów, arcybiskupów i innych duchownych związanych z archidiecezją poznańską. Są tu pochowani:

- abp Jerzy Stroba - metropolita poznański (1978 – 96),

- abp Antoni Baraniak - metropolita poznański (1957 – 77),      

- abp Edward Likowski – metropolita Gniezna i Poznania (1914 – 15),

- abp Florian Stablewski – metropolita Gniezna i Poznania (1891 – 1906),

- abp Juliusz Dinder – metropolita Gniezna i Poznania (1886 – 1890),

- bp Wojciech Tolibowski – ordynariusz poznański (1655 – 63),

- kard. Mieczysław Ledóchowski – metropolita Gniezna i Poznania (1866 – 86),

- abp Leon Przyłuski – metropolita Gniezna i Poznania (1845 – 65),

- abp Marcin Dunin – metropolita Gniezna i Poznania (1831 – 42),

- abp Teofil Wolicki – metropolita Gniezna i Poznania (1828 – 29),

- abp Tymoteusz Gorzeński – metropolita Gniezna i Poznania (1821 – 25),

- kard. Bolesław Filipiak – dziekan Roty Rzymskiej,

- bp Franciszek Jedwabski – sufragan poznański, wikariusz generalny,

- inf. Franciszek Marlewski – protonotariusz apostolski,

- inf. Nikodem Mędlewski – protonotariusz apostolski.

Krypta arcybiskupia. Źródło: Wikimedia.

Na tym kończymy nasz spacer po bazylice archikatedralnej, ale nie rozstajemy się jeszcze z Ostrowem Tumskim. Znajdują się tu bowiem inne, ciekawe miejsca, warte zobaczenia i opisania. Zapraszam więc za kilka dnia na następne odcinki cyklu o Ostrowie Tumskim.  

Źródło:    

Katedra św. Piotra i Pawła w Poznaniu. Katalog informacyjny.

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.

www.archpoznan.pl

www.pl.wikipedia.org.