Przybycie Bambrów do Poznania

Źródłem dochodów Poznania w okresie średniowiecznym i nowożytnym, oprócz rzemiosła i handlu, były wsie i folwarki miejskie. Przywilej lokacyjny wymienił z nazwy kilkanaście wsi, których książę Przemysł I nadał Poznaniowi. Były to m. in.: Rataje, Żegrze, Jeżyce, Wierzbice (Wilda), Dębiec, Luboń, Górczyn, Winiary, Niestachów (Sołacz), Piątkowo, Umultowo, a także folwarki: Bnin i Szeląg. Mieszkańcy wsi miejskich byli zobowiązani odpracowywać pańszczyznę płacić zwyczajowe czynsze i od czasu do czasu sprzątać ulice Poznania i wywozić stamtąd nieczystości. Chłopi, rzecz jasna zaopatrywali miasto w żywność, w zamian za to podlegali prawu miejskiemu i znajdowali się po opieką rady miejskiej. Wsiami miejskimi zarządzali szafarze, wybierani corocznie z grona rady miejskiej. Szafarze zajmowali się zarządzaniem gospodarką wsi, zatrudniali w razie potrzeby pracowników najemnych, rozstrzygali spory, byli obecni przy spisywaniu umów kupna-sprzedaży i sporządzaniu testamentów. Mianowali także wójta i ławnika dla każdej wsi.

Miasto dbało o swoje wsie i folwarki. Od dobrobytu chłopów mieszkających i pracujących tam zależał w dużej mierze dobrobyt całego Poznania. Najbogatsza wsią w okresie nowożytnym, była Wilda. Nic więc
dziwnego, że epidemie, pożary i działania wojenne, który powodowały zniszczenia i wyludnienia wsi miejskich, były bardzo odczuwalne w samym mieście. Tak było na początku XVIII wieku. Wojna ze Szwecją i kilkuletnia okupacja miasta przez Szwedów, a także przemarsze wojsk polskich, rosyjskich i saskich, spowodowały zniszczenia na niespotykaną do tej pory skalę. Zniszczeniom wojennym towarzyszyły epidemie, który zdziesiątkowały ludność wiejską. Miasto zaś, samo zrujnowane, nie posiadało pieniędzy na odbudowanie wsi. Wobec powyższego postanowiono folwarki wydzierżawić. Nadal jednak brakowało rąk do pracy. Pozostała więc tylko jedna możliwość – sprowadzić osadników.

 

Wybór padł na osadników z Niemiec, znanych z oszczędności, gospodarności i pracowitości. Król August II Mocny zgodził się na sprowadzenie osadników, pod jednym wszakże warunkiem, że będą oni katolikami.  Postanowiono sprowadzić ich z okolic Bambergu we Frankonii. 

Herb miasta Bamberg. Źródło: Wikimedia.

Dlaczego wybrano akurat mieszkańców Bambergu? Istnieją dwie tradycje. Według pierwszej, w 1708 roku sługa jakiegoś kupca poznańskiego w czasie odbywanej właśnie podróży, dotarł do Bambergu, gdzie zauważył znaczne przeludnienie tamtejszych wsi. Po powrocie do Poznania, zaproponował wysłanie przez rade miejską odezwy z zaproszeniem do osiedlania się w okolicach Poznania do tego właśnie, frankońskiego miasta. Rada dała się przekonać i taką odezwę wysłała. Według drugiej tradycji, biskup poznański, Bartłomiej Tarło, bawił w gościnie u biskupa bamberskiego. podczas tej wizyty zwiedził okolice miasta, podziwiając kwitnące gospodarstwa wiejskie. Po powrocie do swojej diecezji, wskazał rajcom Bamberg, jako miasto, z którego można będzie pozyskać osadników. Powodem przyjazdu osadników bamberskich, było prawdopodobnie przeludnienie tamtejszych wsi.

Katedra w Bambergu. Źródło: Wikimedia.

Pamiętać jednak wszakże należy, że chłopi spod Bambergu, to tylko część osadników, która odpowiedziała pozytywnie na zaproszenie rady. Dość liczna grupa przybyła także z Wirtembergii, Szwabii, Prus Wschodnich i Śląska. Wszystkich jednak określono mianem „Bambrzy”. Przybyli oni w kilku falach i stopniowo zasiedlili część podpoznańskich wsi:

            1719 – zasiedlono Luboń,

            1730 – zasiedlono Dębiec i Bonin,

            1746 i 1747 – zasiedlono Rataje i Wildę,

            1750–1753 – zasiedlono Jeżyce i Górczyn.

Ocenia się, iż w tych latach przybyło do Poznania mniej więcej 90 rodzin, co odpowiada 400 – 500 osobom. Ostatnio pojawiły się jednak hipotezy, że mogło ich być znacznie więcej. Podaje się liczbę nawet 900 osób.

Bamberki w strojach ludowych podczas procesji Bożego Ciała. Źródło: Wikimedia.

Osadnicy byli ludźmi wolnymi. Otrzymali działki ziemi, z których płacili czynsze, ale nie odrabiali pańszczyzny, jednakże przez kilka lat byli z czynszów zwolnieni. Ponadto dostali ziarno pod zasiew i drewno pod budowę domów. Zobowiązani byli do solidnego prowadzenia gospodarstwa, nie mogli odstępować ziemi, zaciągać pożyczek pod jej zastaw. Ustrój prawny wsi pozostał niezmieniony.

Osadnicy szybko zaaklimatyzowali się w swojej nowej ojczyźnie. Odbudowali wsie i szybko podnieśli z ruin gospodarkę wiejską. Fakt, że byli katolikami znacznie ułatwiło i przyśpieszyło ich polonizację. 

Dziś tylko niemiecko brzmiące nazwiska niektórych „rdzennych” mieszkańców stolicy Wielkopolski, sugeruje ich bamberskie pochodzenie.  Zachowali jednak swoje barwne stroje i niektóre tradycje.

Źródło:

Maria Paradowska, Bambrzy. Mieszkańcy dawnych wsi miasta Poznania, Poznań 1998.