Trakt Królewsko-Cesarski. Podróż po historii Poznania, częśc 3

Dziś trzecia i zarazem ostatnia wycieczka Traktem Królewsko-Cesarskim. Nie oznacza to oczywiście, że rozstajemy się z nim na zawsze. Mam zamiar wracać co jakiś czas na Trakt a także opowiadać o atrakcjach, jakie organizuje dla poznaniaków i turystów Centrum Turystyki Kulturowej „Trakt”. Dziś spacer po Poznaniu wieku dziewiętnastego i początków dwudziestego.

Hotel Bazar, źródło: Wikimedia.

Wychodząc ze Starego Rynku ulicą Paderewskiego (dawniej ul. Nowa) istniejącą od 1839 roku, oglądamy słynny hotel Bazar, zbudowany w tym miejscu w 1839 roku przez Spółkę Akcyjną Bazar Poznański.
Pomysłodawcą Bazaru był ojciec poznańskiej pracy organicznej, lekarz i społecznik Karol Marcinkowski. Hotel stał się wkrótce centrum polskiego życia społecznego i kulturalnego. Mieściła się tu słynna z wykwintnej kuchni restauracja, kawiarnia i sala balowa. Na parterze zaś znajdowały się polskie sklepy i warsztaty rzemieślnicze. Tutaj swój sklep z artykułami żelaznymi i narzędziami rolniczymi miał filolog klasyczny, doktor filozofii i były nauczyciel – Hipolit Cegielski. Wkrótce narodziła się  wielka i słynna na całą Europę Fabrykę Machin Rolniczych. 26 grudnia 1918 roku z balkonu hotelowego przemawiał do poznaniaków Ignacy Paderewski. Następnego dnia wybuchło powstanie wielkopolskie.

Biblioteka Raczyńskich, źródło: Wikimedia.

Wychodzimy następnie na aleje Marcinkowskiego i plac Wolności. Na przełomie XVIII i XIX wieku, Prusacy zbudowali nowe centrum miasta, którego główną osią był właśnie plac Wilhelma, czyli obecny plac Wolności i aleja Wilhelmowska, czyli aleje Marcinkowskiego.  Oczy zwiedzających przykuwa jednak nie pruski, ale związany z polskością piękny budynek Biblioteki Raczyńskich, ufundowanej w 1829 roku przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Była to pierwsza publiczna biblioteka na ziemiach polskich, a jej początkowe zbiory stanowiły rodowy księgozbiór rodziny Raczyńskich, który zaczął gromadzić dziad Edwarda – Kazimierz Raczyński. Budynek wzorowany jest na wschodniej fasadzie Luwru. W bibliotece wystawiał też swoją kolekcję dzieł sztuki brat Edwarda – Atanazy. Obecnie kolekcja ta jest przechowywana w pobliskim Muzeum Narodowym, wybudowanym w 1904 roku jako siedziba niemieckiego Kaiser Friedrich Museum. W centralnej części placu Wolności pruski architekt i budowniczy David Gilly, zbudował w 1804 roku teatr. W tym budynku w 1806 roku, gen. Jan Henryk Dąbrowski wydał bal na cześć Napoleona. W okresie międzywojennym mieściła się tam rozgłośnia polskiego radia i słynna kawiarnia Esplanda. Dziś znajduję się tu, m. in. Teatr Ósmego Dnia, Centrum Informacji Miejskiej i pewna słynna księgarnia. Obecnie budynek zwie się „Arkadia”. 

Arkadia, źródło: Wikimedia.

W pobliżu Arkadii, przy ulicy 27 Grudnia (dawniej ul. Berlińska) mieści się zbudowany w latach 1873 – 75 Teatr Polski. Budynek zaprojektował wybitny architekt Zygmunt Gorgolewski, twórca kilku wielkopolskich pałaców, ale jego opus vitae znajduje się we Lwowie i jest nim słynna i przepiękna Opera Lwowska, wzorowana na Operach: Paryskiej i Wiedeńskiej. Sam Gorgolewski zresztą został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, gdzie ponoć zginął śmiercią samobójczą. Teatr Polski powstał ze składek miejscowych Polaków, o czym przypomina napis „Naród Sobie”. W teatrze tym występowało wielu wybitnych polskich aktorów, m. in. sama Helena Modrzejewska. Po drugiej stronie placu Wolności, przy ulicy Franciszka Ratajczaka (dawniej ul. Rycerska) znajdziemy masywny budynek Biblioteki Królewskiej, zbudowanej w latach 1899 – 1902. Od 1919 roku jest to siedziba Biblioteki Uniwersyteckiej. Biblioteka posiada w swym zasobie największy zbiór książek niemieckojęzycznych na wschód od Odry.

Teatr Polski, źródło: Wikimedia.

Idziemy następnie ulicą 3 Maja (dawniej ul. Teatralna) i dochodzimy do placu Cyryla Ratajskiego (dawniej plac Królewski lub Nowomiejski). Skręcamy w ulicę Seweryna Mielżyńskiego (dawniej ul. Wiktorii). Tam znajduje się siedziba kolejnej zasłużonej dla polskości instytucji, mianowicie założonego w 1857 roku Towarzystwa Przyjaciół Nauk (ob. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk). Neorenesansowy budynek autorstwa znanego nam już Zygmunta Gorgolewskiego z 1882 roku, a przebudowany później przez Rogera Sławskiego, mieści znakomitą bibliotekę, a także salę posiedzeń Towarzystwa. Wejście do budynku wiedzie przez jeden z najpiękniejszych dziedzińców w Poznaniu. Na dziedzińcu stoi kopia pomnika Adama Mickiewicza, który w 1859 roku stanął koło kościoła św. Marcina.

Dziedziniec PTPN, źródło: Wikimedia.

Idziemy teraz na ulicę Fredry (dawniej ul. Kościoła św. Pawła). Nazwę swą ulica zawdzięcza dawnemu neogotyckiemu kościołowi św. Pawła z lat 1866 – 69. Obecnie jest to kościół Najświętszego Zbawiciela. Budowę świątyni sfinansował osobiście król pruski Fryderyk Wilhelm IV. Dalej mijamy potężny, ciężki gmach niesławnej Królewskiej Komisji Osiedleńczej (obecnie Collegium Maius UAM), zbudowany w latach 1908 – 10 w stylu neobarokowym z elementami neoklasycyzmu. Komisja osadnicza miała za zadanie wykupywać ziemię z rąk polskich rolników i przekazywać ją Niemcom. 

Collegium Maius, źródło: Wikimedia.

Kolejnym ciekawym punktem na ul. Fredry jest klasycystyczny Teatr Miejski, obecnie Teatr Wielki – Opera Poznańska im. Stanisława Moniuszki. Budynek powstał w rekordowym czasie – 18 miesięcy, a jego otwarcie miało miejsce w 1910 roku. Pierwszym przedstawieniem był „Czarodziejski flet” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Swoją lożę miał tu cesarz Wilhelm II i przywódca III Rzeszy – Adolf Hitler. Przed budynkiem stoją dwie rzeźby: jednak przedstawia kobietę siedzącą na lwicy, a druga mężczyznę z lwem. Rzeźby te symbolizują życie aktywne i kontemplacyjne. Na dachu znajduje się słynna rzeźba Pegaza – uskrzydlonego konia.

Teatr Wielki, źródło: Wikimedia.

Zarówno Teatr, jak i gmach Komisji Osadniczej są częścią tzw. Dzielnicy Cesarskiej, zwanej też Dzielnicą Zamkową. Było to reprezentacyjna część miasta powstała po rozbiórce fortyfikacji twierdzy Poznań w tym rejonie miasta, a zwłaszcza Bramy Berlińskiej. Centralnym punktem dzielnicy jest masywny, neoromański gmach zamku cesarza Wilhelma II, zwany potocznie zamkiem cesarskim, choć w rzeczywistości był zbudowany dla Wilhelma II jako króla Prus, a nie cesarza Niemiec. Zamek jest ostatnią rezydencją monarszą wzniesioną w Europie. 

Zamek Cesarski, źródło: Wikimedia.

Przy tej samej ulicy – Święty Marcin znajdują się pozostałe monumentalne budynki Dzielnicy Cesarskiej, a więc budynek Poczty (obecnie Poczta Polska) i Ziemstwa Kredytowego (obecnie budynek należy do jednego z banków). Przy ulicy Wieniawskiego stoi neorenesansowy budynek Collegium Minus UAM, zbudowany w latach 1909 – 10 dla potrzeb Akademii Królewskiej. 

Collegium Minus, źródło: Wikimedia.

W pobliżu Collegium Minus znajduje się gmach dawnego Banku Spółdzielczego Raiffeisena, utrzymany w stylu niderlandzkiego neobaroku (obecnie Collegium Iuridicum UAM). Na przeciwko widzimy zaś dawny Dom Ewangelicki, czyli dzisiejszą siedzibę Akademii Muzycznej, zbudowany w stylu baroku wilhelmińskiego. Cesarz Wilhelm II, dla którego zbudowano tę dzielnicę ogromnym kosztem, był w Poznaniu jednak tylko trzy razy.

Ostatnim punktem naszej wycieczki, a zarazem ostatni etapem Traktu Królewsko-Cesarskiego jest dzielnica Jeżyce, do której kierujemy się przez most Teatralny. Jeżyce były dawniej wsią miejską, włączoną do Poznania w 1900 roku, po likwidacji umocnień fortecznych. W pierwszej połowie XVIII wieku na Jeżycach osiedliło się kilkanaście rodzin bamberskich. Do dzisiaj wzdłuż ulicy Jana Henryka Dąbrowskiego (dawniej ulica Wielka Berlińska) można jeszcze zobaczyć dawne zagrody Bambrów. Na przełomie XIX i XX wieku wzdłuż ulic: Roosvelta (dawniej ul. Budna) i Zacisze (dawna ulica Habsburgów) powstały piękne kamienice secesyjne. Ulicą Dąbrowskiego dochodzimy do Rynku Jeżyckiego. Rynek obudowany jest ciekawymi kamieniczkami w różnych stylach. Dziś Rynek Jeżycki to przede wszystkim miejsce, gdzie poznaniacy zaopatrują się w świeże warzywa i owoce. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwudziestego wieku na rynku sporą grupę wśród handlarzy stanowili bułgarscy ogrodnicy, hodujący warzywa w dzielnicy Rataje. Ostatnim punktem Traktu jest neoromański kościół pw. świętego Floriana i Najświętszego Serca Jezusa przy ul. Kościelnej, zbudowany w latach 1897 - 99. Ołtarz główny wykonał wybitny poznański rzeźbiarz – Władysław Marcinkowski.

Kościół św. Floriana, źródło: Wikimedia.

Na tym kończy się spacer wzdłuż Traktu Królewsko-Cesarskiego. Oczywiści nie opisałem tu wszystkich zabytków i ciekawych miejsc w Poznaniu, ale dzięki Traktowi możemy prześledzić całą długa historię Poznania.

Źródło:

D. Matyaszczyk, Poznań. Trakt Królewsko-Cesarski, Poznań 2009.

Materiały promocyjne Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT.

www.pl.wikipedia.org