Historia i zabytki Ostrowa Tumskiego, część 3

Wnętrza katedry poznańskiej, część 1

W poprzednim artykule z cyklu o Ostrowie Tumskim, przybliżyłem Czytelnikom historię bazyliki archikatedralnej św. Piotra i Pawła. Dzisiaj zapraszam do podróży po wnętrzach tej świątyni. Ze względu na ilość materiału i miejsc do omówienia, podzieliłem ten tekst na dwie części. Dzisiaj, w części pierwszej, omówię nawę główną, prezbiterium i 6 z 12 kaplic. W części drugiej, która ukaże się za kilka dni, omówię pozostałe kaplice, resztę wyposażenia katedry, oraz podziemia z kryptami. 

Nawa główna. Źródło: Wikimedia.

Główne wejście do katedry wiedzie przez gotycki portal z połowy XV wieku, w którym umieszczono brązowe drzwi, wykonane w latach 1976 – 1980, na których przedstawiono sceny z życia św. Piotra (widoczne z zewnątrz) i św. Pawła (widoczne od wewnątrz) patronów katedry. Wchodząc do nawy głównej, przechodzimy pod emporą muzyczną. Znajdują się tu renesansowe nagrobki Jana Przecławskiego (zm. 1540), oraz Janusza (zm. 1595) i Anny (zm. 1598) Przecławskich. Spostrzegawczy turyści z pewnością znajdą podobieństwo tych nagrobków z rzeźbą nagrobną króla Zygmunta I Starego z katedry wawelskiej,
jest to bowiem ten sam typ tzw. pozy sansovinowskiej, czyli przedstawienia zmarłego, jako postaci śpiącej, wspartej na dłoni. Idąc dalej nawą główną widzimy napis pośrodku nawy, przypominający, że w tej świątyni pochowano niegdyś królów i książąt polskich z dynastii piastowskiej: Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Mieszka II, Kazimierza Odnowiciela, Władysława Odonica, Przemysła I, Bolesława Pobożnego i Przemysła II. Dochodzimy tym samym do prezbiterium.

Prezbiterium

Na posadzce przed prezbiterium widzimy płytę z brązu, wmurowaną tu w 2000 roku, upamiętniającą biskupa misyjnego, Jordana. Głównym elementem prezbiterium jest ołtarz główny, wykonany ok. 1512 roku na Śląsku, przeniesiony tu z kościoła parafialnego w Górze Śląskiej. 

Ołtarz. Źródło: Wikimedia.

Ołtarz jest poliptykiem, czyli ołtarzem szafkowym, składającym się z części środkowej i dwóch par, o połowę węższych, ruchomych skrzydeł, które były otwierane i zamykane w zależności od okresy roku liturgicznego. W części środkowej widzimy umieszczoną w centrum monumentalną rzeźbę Matki Boskiej w otoczeniu św. Katarzyny i św. Barbary. Na skrzydłach bocznych znajdują się mniejsze rzeźby 12 świętych kobiet. Jest to bez wątpienia jeden z najbardziej „sfeminizowanych” ołtarzy w Polsce. Na zewnętrznych skrzydłach ołtarza znajduje się 8 namalowanych scen pasyjnych, a po całkowitym zamknięciu ołtarza widzimy, 4 obrazy, przedstawiające sceny z życia świętych Janów – Chrzciciela i Ewangelisty, oraz świętych: Krzysztofa i Hieronima. Ołtarz wsparty jest na predelli, czyli podstawie nastawy ołtarzowej w postaci skrzyni, w której widzimy rzeźby przedstawiające Chrystusa wraz z dwunastoma apostołami podczas ostatniej wieczerzy. W prezbiterium znajduje się też bogato zdobiona barokowa ambona z 1720 roku, chrzcielnica i gotyckie stalle, czyli zdobione drewniane ławki z wysokimi oparciami i klęcznikami, przeznaczone dla duchownych, w przypadku katedry, głownie kanoników.

Kaplice katedry

Kaplic w katedrze jest 12 i tworzą one wieniec dookoła naw bocznych. Będą omawiane w kolejności od lewej do prawej strony, licząc od głównego wejścia. Zgodnie z tym, co napisałem we wstępie, dziś omówię połowę z nich.   

Plan katedry. Źródło: Wikipedia.

1. Kaplica św. Marcina
2. Kaplica św. Józefa
3. Kaplica św. Cecylii
4. Kaplica Matki Boskiej
i św. Franciszka Ksawerego
5. Kaplica Najświętszego Sakramentu
(Górków)
6. Złota Kaplica
7. Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej
i św. Stanisława Kostki
8. Kaplica Serca Jezusowego
9. Kaplica Matki Boskiej Anielskiej
(Szołdrskich)
10. Kaplica św. Trójcy
11. Kaplica św. Jana Kantego
12. kruchta południowa
13. Kaplica św. Stanisława biskupa
14. wieża południowa
15. wieża północna
16. ambit
17. prezbiterium
18. nawy boczne
19. zakrystia prałacka
20. zakrystia wikariuszowska
(klerycka)

Kaplica św. Marcina

Na wprost wejścia do kaplicy znajduje się pomnik arcybiskupa Walentego Dymka (1946 – 1956), wykonany przez Czesława Woźniaka. W ołtarzu znajduje się obraz, przedstawiający wjazd św. Marcina do Amiens, podczas którego święty ten podzielił się połową płaszcza z ubogim. Obraz pochodzi z 1628 roku i został namalowany przez Krzysztofa Boguszewskiego, proboszcza kościoła św. Wojciecha w Poznaniu. 

Wjazd św. Marcina do Amiens. Źródło: Wikimedia.

Co ciekawe, pod postacią św. Marcina wyobrażono królewicza Władysława Wazę, późniejszego króla Władysława IV. Jeden z jeźdźców z orszaku świętego ma rysy ówczesnego króla, Zygmunta III Wazy. Naprzeciw ołtarza stoi renesansowy nagrobek biskupa Wawrzyńca Goślickiego (1601 – 1607).

Kaplica św. Józefa

Mieści ona nagrobek arcybiskupa Gniezna i Poznania, kardynała Mieczysława Ledóchowskiego (1866 – 1886), wykonany w 1903 roku przez znanego poznańskiego rzeźbiarza – Władysława Marcinkowskiego (sam kardynał pochowany jest w krypcie w podziemiach). 

Nagrobek kard. M. Ledóchowskiego. 

Źródło: Wikimedia.

Upamiętniono tam także duchownych z archidiecezji poznańskiej, zamordowanych w obozach koncentracyjnych w okresie okupacji. Ołtarz, powstały w 1905 roku, wieńczy figura św. Józefa z dzieciątkiem.

Kaplica św. Cecylii

Posiada ołtarz z obrazem św. Cecylii przy organach, wykonany przez Jana Franciszka Barbieriego, zw. Guercino w 1600 roku, a podarowany katedrze przez Edwarda hr. Raczyńskiego. Naprzeciw ołtarza znajduje się barokowe epitafium Zygmunta Raczyńskiego i jego szwagra, Jana Węglikowskiego z 1652 roku.

Epitafium Z. Raczyńskiego i J. Wąglikowskiego. Źródło: Wikimedia.

Znajduje się tam również renesansowy nagrobek biskupa Sebastiana Branickiego (1539 – 1544), oraz tablica brązowa z popiersiem arcybiskupa Teofila Wolickiego (1828 – 1829).

Nagrobek bpa  S. Branickiego. Źródło: Wikimedia.

Kaplica Matki Boskiej i św. Franciszka Ksawerego

W późnobarokowym ołtarzu z końca XVIII wieku, znajduje się wyjątkowe dzieło – obraz Matki Boskiej z początku XVI wieku w oryginalnej ramie renesansowej, zdobionej medalionami z XV wieku, wyobrażającymi tajemnice różańcowe. Ołtarz wieńczy obraz św. Franciszka Ksawerego z XIX wieku. Na przeciwko ołtarza znajduje się późnorenesansowy nagrobek wapienny biskupa Łukasza Kościeleckiego (1577 – 1597), ufundowany przez bratanka biskupa, Jana Kościeleckiego, który jest przedstawiony w zwieńczeniu nagrobka w postaci klęczącej. 

Nagrobek bpa Ł. Kościeleckiego. Źródło: Wikimedia.

W kaplicy znajduje się także spiżowy pomnik Augusta Hlonda arcybiskupa Gniezna i Poznania w latach  1926 – 1946 i kardynała, wykonany w 1962 roku przez Józefa Stasińskiego.

Kaplica Najświętszego Sakramentu (Górków)

To jedna z największych i najokazalszych kaplic w katedrze. Powstała w 1481 roku z fundacji biskupa Uriela Górki (1479 – 1498) z połączenia dotychczasowych kaplic: św. Zofii i  św. Leonarda. Wcześniej kaplica nosiła nazwę św. Krzyża. Wiązało się to z umieszczeniem w barokowym ołtarzu cudownego krzyża, pochodzącego z 1522 roku, a przeniesionego tu w 1652 roku z Bramy Wrocławskiej. Według legendy zawieszony na nim Chrystus miał przemówić w obronie niewinnie skazanego na śmierć, którego prowadzono przez Bramę Wrocławską na Wildę, gdzie znajdowała się szubienica miejska. Ołtarz, w którym znajduje się krucyfiks, został zbudowany w latach 1783 – 1787. Krzyż jest otoczony przez plakiety ze scenami Męki Pańskiej. Po obu jego stronach, umieszczono rzeźby Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela w tanecznych niemal pozach. Naprzeciwko ołtarza znajdują się renesansowe nagrobki kilku członków rodziny Górków, ufundowane przez Andrzeja II Górkę w 1574 roku. Do dzisiaj zachował się piękny, dwukondygnacyjny grobowiec Andrzeja I Górki (zm. 1551), starosty generalnego wielkopolskiego, oraz jego żony Barbary z Kurozwęk (zm. 1545). 

Grobowiec Górków. Źródło: Wikimedia.

Grobowiec wykonał znany mediolański rzeźbiarz, Hieronim Canavesi. Jest on wykonany z białego wapienia i czerwonego marmuru. W partii cokołu przedstawiono sześcioro dzieci Andrzeja I i jego żony, zaś po bokach umieszczono wizerunki biskupów z rodu Górków – Łukasza II, biskupa włocławskiego (zm. 1542) i Uriela, biskupa poznańskiego. Całość wieńczy wizerunek zmartwychwstałego Chrystusa i herb Górków – Łodzia. W katedrze odmówiono pochówku Łukaszowi III (zm. 1573) wojewodzie poznańskiemu, Andrzejowi II (zm. 1583) staroście generalnemu wielkopolskiemu, oraz ostatniemu z rodu, Stanisławowi (zm. 1592) wojewodzie poznańskiemu z racji ich protestanckiego wyznania. W kaplicy ponadto znajdują się epitafia Wojciecha Tolibowskiego, biskupa poznańskiego (1655 – 1663), oraz jego brata – Ludwika (zm. 1673) kanonika i dziekana kapituły poznańskiej, oraz Mikołaja Zalaszowskiego (zm. 1703), rektora Akademii Lubrańskiego i profesora historii i prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Kaplicę zamyka zdobiona krata gdańska z 1680 roku.

Kaplica Królewska (Złota Kaplica)

Zanim przejdziemy do zwiedzania tej najpiękniejszej i zarazem najbardziej niezwykłej kaplicy, mijamy dwa grobowce, pierwszy, przepięknie wykonany, późnorenesansowy, zawiera doczesne szczątki biskupa Benedykta Izdbieńskiego (1546 – 1553), drugi, nie mniej wyjątkowy, to wczesnobarokowy grobowiec biskupa Adama Nowodworskiego (1631 – 1634).

Kaplicę wzniesiono w 1405 roku i początkowo poświęcono ją kultowi maryjnemu. Jednakże po zniszczeniu grobowca Bolesława Chrobrego w 1790 roku, ufundowanego jeszcze przez Kazimierza Wielkiego, pojawiła się potrzeba wzniesienia nekropolii pierwszych władców Polski. W 1815 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza, a późniejszego biskupa, Teofila Wolickiego, powstał komitet budowy kaplicy królewskiej. Przewodził mu hrabia Edward Raczyński. Kaplicę przebudowano w latach 1836 – 37, w stylu bizantyjskim, a wyposażenie skompletowano do 1841 roku. Projekt opracował Franciszek Maria Lanzi. Na prawo od wejścia znajduje się neogotycki sarkofag Mieszka I i Bolesława Chrobrego, a nad nim obraz Edwarda Brzozowskiego Bolesław Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha. 

Grobowiec Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Źródło: Wikimedia.

Naprzeciwko umieszczono spiżowe pomniki Mieszka I i Bolesława Chrobrego, wykonane przez Christiana Raucha, a nad nimi obraz Januarego Suchodolskiego Mieczysław I kruszy bałwany.   

Pomnik Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Źródło: Wikimedia.

Naprzeciwko wejścia znajduje się ołtarz z obrazem Matki Bożej Wniebowziętej, będącej kopią działa Tycjana. Na podłodze znajduje się mozaika z napisem Miecislaus Dux Boleslaus Rex. Kopuła przedstawia Boga Ojca (Pantokratora) w otoczeniu cherubinów. 

Kopuła Złotej Kaplicy. Źródło: Wikimedia.

Poniżej wyobrażono dwudziestu polskich świętych, oraz medaliony z 34 herbami najstarszych rodów rycerskich w Polsce, a także 8 tarcz z herbami najstarszych polskich diecezji. Wejście do kaplicy zamyka krata z 1838 roku. Ze względu na złote zdobienia, kaplicę królewską nazwano „Złotą Kaplicą”.

Na część drugą opowieści o wnętrzach katedry, zapraszam za kilka dni.

Źródło:    

Katedra św. Piotra i Pawła w Poznaniu. Katalog informacyjny.

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.

www.archpoznan.pl

www.pl.wikipedia.org.