P
|
rzez
ponad pięćdziesiąt lat tzw. „nowy ratusz”, wybudowany z nakazu władz
niemieckich w pobliżu renesansowego ratusza, stanowił dominujący element
Starego Rynku. Mimo oczywistych skojarzeń z pruskim zaborcą, rezydowały w nim
także polskie władze miejskie w okresie międzywojennym.
Niemiecki magistrat Poznania, podejmując
decyzję o budowie nowej siedziby dla siebie, wyznaczył architektom i
budowniczym dwa cele. Po pierwsze, nowy ratusz miał swym monumentalizmem
przyćmić starą, szesnastowieczną siedzibę władz miejskich i przypominać o tym,
kto tu rządzi. Po drugie, gmach miał zdominować Stary Rynek, który był enklawą
polskości w Poznaniu. Do tej pory bowiem to miejsce było praktycznie wolne od
pruskiego budownictwa i stale przypominało o polskiej przeszłości miasta. Teraz
miało się to zmienić. Nowa siedziba magistratu mogła powstać w innej części
miasta, rozważano nawet plac Wielkopolski, ale ostatecznie zdecydowano się na
Stary Rynek.
 |
| 1. "Nowy ratusz", fot. z 1899 r. |
Waga
do rozbiórki
Stale rozrastająca się administracja
Poznania potrzebowała coraz więcej miejsca, czy jakbyśmy dziś powiedzieli, powierzchni
biurowej. Do tej pory władze Poznania, na czele z nadburmistrzem, rezydowały w
starym, szesnastowiecznym ratuszu autorstwa Jana Baptysty Quadro. Jednak już w
połowie XIX stulecia zaczęto odczuwać coraz większe problemy lokalowe. Część
biur i wydziałów przeniosła się do wynajmowanych mieszkań i kamienic Sam
ratusz, nieremontowany od lat, także coraz mniej nadawał się do pełnienia
swoich funkcji. Już w 1865 r. ówczesny miejski radca budowlany Cäsar Stenzel
opracował plan budowy nowej siedziby dla władz miejskich, przylegającej do
renesansowego ratusza, na miejscu starej Wagi Miejskiej, którą miano rozebrać,
mimo jej wartości historycznej. Plany te na razie odłożono, ale powrócono do
nich dwadzieścia lat później.
 |
| 2. Waga Miejska, rycina z 1840 r. |
Ostatecznie we wrześniu 1884 r. rada miejska
na wniosek nadburmistrza Waldemara Müllera, podjęła uchwałę o budowie nowego
ratusza, na tyłach starego, w miejscu zajmowanym przez Wagę, a więc zgodnie z
wcześniejszymi planami Stenzla. Opracowanie projektu gmachu polecono nowemu
miejskiemu radcy budowlanemu, Heinrichowi Grüderowi. Henrich
Grüder
(1837 – 1919) to dziś trochę zapomniana postać, przyćmiona sławą znakomitych
architektów poznańskich przełomu XIX i XX w., jak: Oskar Hoffmann, Roger
Sławski, Paul Pitt, Emil Asmus, Karl Roskam i inni. Warto jednak pamiętać, że Grüder
miał spory wpływ na kształt urbanistyki i architektury poznańskiej końca XIX
stulecia. Był on autorem pierwszego projektu Dzielnicy Cesarskiej,
zaprojektował też m.in.: dawny Bank Spółek Reiffeisena (późniejsze Collegium
Iuridicum UAM), Rektorat Politechniki Poznańskiej na Wildzie i część budynków
szkoły przy ul. Słowackiego 54/60. Spośród dziewięciu szkiców nowego ratusza przedstawionych
przez Grüdera w 1884 r., wybrano jeden i w listopadzie 1889 r. zatwierdzono go
do realizacji. Najpierw jednak podjęto decyzję o rozbiórce Wagi.
 |
| 3. Rozbiórka Wagi, fot. z lat 1886 - 1888. |
Budynek Wagi Miejskiej powstał krótko po lokacji
Poznania, czyli już w drugiej połowie XIII w. Przypuszcza się, że był to
pierwszy murowany budynek na poznańskim rynku, prawdopodobnie starszy nawet od ratusza.
Zanim zbudowano siedzibę rady miejskiej, to właśnie tam miały odbywać się
pierwsze posiedzenia rady i ławy miejskiej. Tak się przynajmniej przypuszcza. Budynek
służył oczywiście kupcom do ważenia towarów sprzedawanych i kupowanych w
mieście. Stary, średniowieczny budynek Wagi zastąpiono nowym, zbudowanym w
połowie XVI w. przez Jana Baptystę Quadro. W okresie reformacji odbywały się
tam nabożeństwa poznańskich protestantów. Modlili się oni tam także w okresie
stanisławowskim, a więc w drugiej połowie XVIII w., zanim zbudowano kościół ewangelicki na Grobli. Z czasem jednak budynek popadł niemal w ruinę, tak
więc, zamiast go wyremontować, władze pruskie zdecydowały o jego rozbiórce.
 |
| 4. Budowa nowego ratusza. |
Stadthaus
Budowę nowej siedziby magistratu
rozpoczęto w czerwcu 1891 r. Już dwa lata później pierwsi urzędnicy zajęli
część pomieszczeń w nowym ratuszu, choć nie był on jeszcze wykończony. Widać,
sytuacja lokalowa poznańskich urzędników była naprawdę rozpaczliwa. Uroczyste
otwarcie gmachu i jego poświęcenie nastąpiło 9 stycznia 1895 r. Uroczystości
rozpoczęły się ostatnim posiedzeniem rady miejskiej w starym ratuszu, po czym
radni przeszli łącznikiem ze starego budynku do nowego. Tam w sali posiedzeń
zebrali się przedstawiciele poznańskiej elity na czele z nadburmistrzem
Poznania, Richardem Wittingiem, twórcą gmachu Henrichem Grüderem, oficerami wojska
i policji, władzami prowincji, szefami firm zatrudnionych przy budowie ratusza
i dyrektorami szkół. Uroczystości rozpoczęły się wykonaniem pieśni Beethovena
„Niebiosa sławią”, następnie wygłoszono kilka przemówień, goście zwiedzili
budynek, po czym udali się do hotelu Myliusa przy dzisiejszych Alejach
Marcinkowskiego na uroczystą kolację. Impreza zakończyła się przedstawieniem w
Teatrze Miejskim (dzisiejsza Arkadia) na placu Wilhelma (plac Wolności). Warto
dodać, że nowy ratusz nazwano „Stadthaus”, w odróżnienia do starego ratusza,
które nazywano po prostu „Rathaus”.
 |
| 5. Nowy ratusz, fot. z pocz. XX w. |
Budynek był w zasadzie eklektyczny, choć
nawiązywał głównie do renesansu północnego z elementami neogotyckimi. Zbudowano
go na planie wydłużonego prostokąta. Gmach składał się z czterech kondygnacji,
był kryty wysokim, czterospadowym dachem z ażurową sygnaturką i czterema
wieżyczkami na narożnikach. Pomiędzy starym a nowym ratuszem zbudowano łącznik.
Mimo dość dużych rozmiarów, nowy ratusz
nie rozwiązał problemów lokalowych poznańskich urzędników. Dużą część jego
powierzchni zajmowały bowiem pomieszczenia reprezentacyjne, jak sala posiedzeń,
do których prowadziła paradna klatka schodowa. Na parterze znajdował się
obszerny hol. Pozostałe miejsca zajmowały biura, przy czym na parterze i
pierwszym piętrze umieszczono te, które były najczęściej odwiedzane przez
interesantów.
 |
| 6. Stadthaus, fot. z 1915 r. |
Początkowo oba ratusze były połączone
przeszkolonym łącznikiem o żeliwnej konstrukcji, krytym blachą falistą. Przy
okazji renowacji starego ratusza w latach 1912 – 1913 zbudowano nowy, murowany,
dwukondygnacyjny łącznik, nawiązujący stylistycznie do fasady starego ratusza.
Łącznik, oprócz swych oczywistych funkcji, pełnił też rolę symbolu. Łączył
bowiem stare i nowe, renesansowy ratusz z nową, neorenesansową siedzibą
magistratu. Według pangermańskiej ideologii, lokacje na prawie niemieckim, a co
za tym idzie wykształcenie samorządu miejskiego, były dziełem niemieckich
osadników, zatem oba budynki symbolizowały w istocie to samo. Stary ratusz był
pośrednio dziełem niemieckich osadników, a nowy potwierdzał przynależność
Poznania do Prus. Nawet style, w jakich je zbudowano, były podobne.
 |
| 7. Łącznik łączący dwa poznańskie ratusze. |
Ratusz w okresie międzywojennym i w czasie okupacji
W okresie II Rzeczypospolitej polskie
władze Poznania przejęły oczywiście budynek dawnego „Stadthaus” i pełnił on
dalej swoje dotychczasowe funkcje. Niemniej jednak, gmach w powszechnej
świadomości polskich mieszkańców miasta uchodził za budynek o wyraźnie pruskim
charakterze. Dla Polaków najważniejszym elementem Starego Rynku był renesansowy
ratusz, kojarzony z polskim i poznańskim „złotym wiekiem”, natomiast jego
nowszy odpowiednik nie budził pozytywnych skojarzeń. Powstały nawet pewne, dość
ogólne koncepcje przebudowy nowego ratusza i całego Starego Rynku, ale plany te
nie doczekały się realizacji. Dla magistratu priorytetem było budownictwo
mieszkaniowe oraz Powszechna Wystawa Krajowa. Nowy Ratusz przetrwał więc w
niezmienionym kształcie do 1945 r.
Po zajęciu Poznania przez Niemców w 1939
r. władze okupacyjne nakazały opracowanie szeregu planów zakładających
przebudowę Poznania, tak, aby stał się on wzorcowym miastem niemieckiego
Wschodu. W 1941 r. ogłoszono konkurs na przebudowę Starego Rynku, zaznaczając,
że renesansowy ratusz i Odwach mają pozostać niezmienione, jako wartościowe
zabytki. Wygrał go zespół niemieckich architektów z Poznania: Herbert Soffner i
Konrad Sasse. Ich plan zakładał wyeksponowanie renesansowego ratusza jako
dominanty Rynku. Nowy ratusz miał zostać obniżony o jedną kondygnację, przykryty
niskim, spadzistym dachem oraz zaplanowano zlikwidowanie ryzalitu i paradnego
wejścia, a całość zamierzano otynkować. Jednym słowem, gmach miał zostać
zmniejszony i uproszczony. Jak widać, władze III Rzeszy nie darzyły budynku
takim sentymentem, jak niemiecki magistrat z czasów cesarstwa.
 |
| 8. Zniszczone w 1945 roku: Odwach, nowy i stary ratusz. |
W 1945 r. budynek został poważnie
uszkodzony w wyniku działań wojennych. Po wojnie podjęto decyzję o rozbiórce
jego ruin i rekonstrukcji budynku Wagi Miejskiej. Waga została odbudowana w
latach 1950 – 1960 wg projektu Zbigniewa Zielińskiego i Reginy Pawulanki, na
podstawie licznych dziewiętnastowiecznych rysunków. Tak zakończyła się
stosunkowo krótka historia nowego ratusza, którego istnienie było zaledwie
epizodem w wielowiekowych dziejach Poznania.
 |
| 9. Odbudowa Wagi. |
Dziś nowy ratusz praktycznie zniknął ze
świadomości poznaniaków. Pamiętają o nim co najwyżej starsi mieszkańcy Grodu
Przemysła oraz przewodnicy miejscy i pasjonaci lokalnej historii. Poznaniakom
spacerującym po płycie Starego Rynku wydaje się, że Waga była tu od zawsze.
Owszem, była od zawsze, ale z prawie sześćdziesięcioletnią przerwą. Nowy pruski
ratusz można dziś oglądać wyłącznie na starych zdjęciach i widokówkach. Może to
i lepiej.
 |
| 10. Waga Miejska, stan obecny. |
Źródło:
H. Grzeszczuk-Brendel, „Nowy Ratusz” w Poznaniu 1891 – 1945, w:
W cieniu wieży ratuszowej, „Kronika
Miasta Poznania”, nr 2, 2003.
J. Skuratowicz, Architektura Poznania 1890 – 1918, Poznań 1991.
Źródło:
1. http://fotopolska.eu/1005216,foto.html
2. http://fotopolska.eu/970918,foto.html
3. http://fotopolska.eu/1192197,foto.html
4. http://fotopolska.eu/19353,foto.html
5. http://fotopolska.eu/998283,foto.html
6. http://fotopolska.eu/65215,foto.html
7. http://fotopolska.eu/1203693,foto.html
8. http://fotopolska.eu/368601,foto.html
9. http://fotopolska.eu/1184033,foto.html
10. http://fotopolska.eu/539631,foto.html
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz