Historia i zabytki Ostrowa Tumskiego, część 6

Pozostałe zabytki Ostrowa Tumskiego i Zagórza, część 2

Dziś przedstawiam szóstą i jednocześnie ostatnią część cyklu o Ostrowie Tumskim. Poznamy ostatnie ciekawe miejsca na Ostrowie, na omówienie których wcześniej zabrakło miejsca. Opiszę więc pałac arcybiskupi, most Biskupa Jordana, pozostałości pruskich fortyfikacji Ostrowa, oraz budynek Arcybiskupiego Seminarium Duchownego na Zagórzu.

Pałac arcybiskupi

Obecny budynek pałacu arcybiskupiego zbudowano zapewne w miejscu dworu biskupiego, który najprawdopodobniej postawiono już w kilka lat po ustanowieniu biskupstwa poznańskiego w roku 1000. 

Pałac Arcybiskupi. Źródło: Wikimedia.

Najstarsza, pisemna wzmianka dotyczy nowego dworu wzniesionego dla biskupa Wojciecha Jastrzębca przed rokiem 1404. Rezydencja biskupów poznańskich była wielokrotnie przebudowywana, między innymi
przez Jana Baptystę Quadro w okresie renesansu. Na początku XVIII wieku przebudował go znany i ceniony  w Poznaniu włoski architekt – Pompeo Ferrari, pałac uzyskał wówczas połączenie z katedrą gankiem przerzuconym nad ulicą. Jednak swoją obecną postać zawdzięcza pracom, prowadzonym w połowie XIX wieku. Prace budowlane prowadzono według projektu Juliusza Salkowskiego, zmodyfikowanego przez Henryka Schinkla. Pod portykiem podtrzymującym balkon, umiejscowiono rzeźby świętych Piotra i Pawła, autorstwa Oskara Sosnowskiego, znajdujące się do 1945 roku w ołtarzu głównym katedry. 

Pałac Arcybiskupi. Źródło: Wikimedia.

Skrzydło północne, w którym znajduje się Metropolitalny Sąd Duchowny, zostało w 1925 roku nadbudowane. Prowadzi do niego klasycystyczna brama wjazdowa z końca XVIII wieku. Od południa znajduje się ogród z zachowanymi elementami założenia tarasowego. Na dziedzińcu przez pałacem umieszczono późnobarokową rzeźbę św. Jana Nepomucena z około roku 1730, przeniesioną ze spalonego pałacu w Kobylimpolu.

Most Biskupa Jordana

Nieopodal pałacu arcybiskupiego, na rzece Cybiną, dopływie Warty, przerzucono żelazny most Biskupa Jordana. Przeprawa przez rzekę w tym miejscu istniała już w średniowieczu. Zbudowano wówczas drewniany most, który łączył Ostrów Tumski z Ostrówkiem i Śródką. Zapewne często ulegał on zniszczeniu podczas powodzi i działań wojennych. 

Most Biskupa Jordana. Źródło: Wikimedia.

Był to przez wieki jedyny wjazd od wschodu do miasta. W latach osiemdziesiątych XIX wieku, rozpisano konkurs na budowę mostu żelaznego. Planowano zbudowanie mostu w formie jazu, który mógłby być podnoszony i opuszczany w zależności od potrzeb, jednakże projektu tego nie zrealizowano. W 1905 roku oddano do użytku most o konstrukcji kratownicowej, ale miał on wady konstrukcyjne, stąd zastąpiono go w 1913 roku nowym, 65-metrowym mostem. Przetrwał on do września 1939 roku, kiedy to został wysadzony przez wojska polskie, wycofujące się przed Niemcami. Po wojnie wybudowano prowizoryczną przeprawę. W 1969 roku, w skutek nowego założenia komunikacyjnego, zbudowano most Mieszka I na Cybinie i szybką trasę samochodową w kierunku Warszawy. Zmieniono w ten sposób istniejący od 1000 lat szlak komunikacyjny za wschodu na zachód. Przeprawa przez Cybinę w miejscu istnienia prowizorycznej kładki, przestała być potrzebna. Kładkę rozebrano, a Ostrówek i Śródka uległy marginalizacji i postępującej degradacji. Dopiero kilka lat temu postanowiono odtworzyć historyczną przeprawę przez Cybinę. Do odbudowy mostu użyto jednego z przęseł rozebranego mostu św. Rocha. Nowy-stary most Biskupa Jordana oddano do użytku 7 grudnia 2007 roku.

Osobom spacerującym po moście zapewne rzucą się w oczy kłódki przyczepione do barierek. Są to tzw. kłódki zakochanych. Zakochani piszą na nich swoje imiona, następnie przypinają kłódki do barierek, a klucze wrzucają do rzeki. Ma to symbolizować miłość i nierozerwalne więzy, które ich połączyły. Jest to stosunkowo nowa tradycja, która przywędrowała do Polski w Włoch, a do Poznania zapewne z Wrocławia.

Pozostałości pruskich fortyfikacji

Ostów Tumski i Zagórze stanowiły ważny element w systemie fortyfikacji Twierdzy Poznań w czasach pruskich. Na Ostrowie zbudowano w 1832 roku Nadszaniec Katedralny, a w latach 1834 – 39 Śluzę Katedralną, połączoną z Fortem Roon  oraz bramę Jazu Katedralnego. W północnej części wyspy powstała Luneta Katedralna, na w południowej, czyli na Zagórzu – Reduta Katedralna, której w 1864 roku zmieniono nazwę na Fort Radziwiłł. Była to potężna czterokondygnacyjna budowla, zawierająca kazamaty działowe. Częściowa rozbiórka fortyfikacji na przełomie XIX i XX wieku nie dotyczyła umocnień na Ostrowie. Przetrwały one okres międzywojenny. Fort Radziwiłł i większość umocnień rozebrano dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku. Do dziś przetrwały pozostałości Śluzy Katedralnej z bramą Jazu Katedralnego, oraz część Fortu Roon.

Pozostałości Śluzy Katedralnej. Źródło: Wikimedia.

 

Śluza Katedralna z jazem znajduje się w pobliżu mostu Biskupa Jordana. Jaz przecinał brzegi Cybiny i łączył Ostrów ze Śródką. Posiadał on zastawki, które po opuszczeniu miały piętrzyć wody i zalewać przedpole twierdzy. Zachowany przyczółek stanowił bramę wjazdową na most, wykorzystywany przez wojsko.

Arcybiskupie Seminarium Duchowne na Zagórzu

Południowa część Ostrowa Tumskiego, zwana Zagórzem, została w latach sześćdziesiątych XX wieku oddzielona od części północnej ulicą Prymasa Stefana Wyszyńskiego, która stanowi dwupasmową trasę szybkiego ruchu w kierunku Warszawy. Elementami trasy są mosty: Bolesława Chrobrego (przerzucony przez Wartę) i Mieszka I (nad Cybiną). 

Panorama Zagórza. Źródło: Wikimedia.

W XI lub XII wieku wzniesiono na Zagórzu romański kościół św. Mikołaja, zastąpiony w XV wieku kościołem gotyckim. Ze względu zły stan zachowania, świątynię rozebrały władze pruskie w 1817 roku. W miejscu, w którym stał kościół św. Mikołaja, wznosi się Arcybiskupie Seminarium Duchowne. Seminarium duchowne w Poznaniu należy do najstarszych w Polsce. Utworzył je w 1564 roku biskup Adam Konarski, realizując w ten sposób decyzje soboru trydenckiego, nakazujące kształcić kandydatów do stanu duchownego w seminariach.

Kaplica należąca do Seminarium. Źródło: Wikimedia.

Budynek obecnego Seminarium wybudowano w stylu neogotyckim w latach 1894 – 96. Na cześć papieża Leona XIII, nadano mu nazwę Collegium Leoninum. Gmach został poważnie uszkodzony w 1945 roku. Po wojnie odbudowano go z pominięciem neogotyckiego wystroju. Pierwotne formy zachowała jedynie kaplica Najświętszej Marii Panny, połączona z Seminarium krużgankiem. Swoją siedzibę ma tu także Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, utworzony w 1998 roku z powstałego w latach siedemdziesiątych XX wieku, Papieskiego Wydziału Teologicznego.

Arcybiskupie Seminarium Duchowne. Źródło: www.asd.poznan.pl.

Na tym kończymy cykl poświęcony historii i zabytkom najstarszej części Poznania, a więc Ostrowa Tumskiego i Zagórza. Mam nadzieję, że zachęciłem, a przynajmniej nie zniechęciłem Czytelników do zwiedzania opisanych miejsc. W 2012 roku planowane jest otwarcie na Ostrowie rezerwatu archeologicznego, w którym będą eksponowane odkopane fragmenty najdawniejszych umocnień dawnego grodu. W tym samym roku powstać na także Centrum Historii Ostrowa Tumskiego, w którym zaprezentowane będą bogate dzieje tej części miasta.

Źródło:    

Ostrów Tumski i Zagórze.  Katalog informacyjny.

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.

www.pl.wikipedia.org.