Kino "Słońce" w Poznaniu 1927 - 1945

Dziś mam przyjemność zaprezentować Wam kolejny tekst autorstwa Pana Lucjana Morosa. Pan Lucjan przygotował artykuł o historii najsłynniejszego poznańskiego kina okresu międzywojennego, czyli oczywiście kina „Słońce”.

Całe przejście zapchane ludźmi. Pełno osób przegląda nowe fotosy… Rozpalone policzki, gorączkowe uwagi…

­­- Jaka ładna ta Greta Garbo…

- To musi być dobry film…

- Ach dziś premierja w „Słońcu”!...

- Pójdziemy maleńka do „Słońca”?

- Ależ naturalnie…

1. Kino "Słońce".

Kino (zwane także „teatrem świetlnym”) „Słońce” powstało w Poznaniu w 1927 roku. Mieściło się ono w podwórzu kamienicy numer 6 przy Placu Wolności. Pomysłodawcą i właścicielem „Słońca” był poznański kupiec i radny miejski Stefan Kałamajski. 

2. Stefan Kałamajski.

Otwarcie kina nastąpiło 20 grudnia 1927 r., a pierwszym wyświetlanym filmem był romans „Zew morza”. Był to polski niemy film fabularny z 1927 r. Muzykę na żywo do filmu grała orkiestra. Zrekonstruowany cyfrowo fragment filmu można obejrzeć na stronie Filmoteki Narodowej (http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/9992). W filmie tym debiutował Tadeusz Fijewski - jeden z największych polskich aktorów, któremu powierzono rolę 10-letniego chłopca. Kino „Słońce” rozpoczęło swą działalność w bardzo korzystnym czasie, kiedy kinematografia w stolicy Wielkopolski rozwijała się wraz z handlowym rozwojem miasta. 

3. Zjazd Delegatów Wielkopolskiego Związku Chrześcijańskich Zrzeszeń Kupieckich w Poznaniu 23.05.1936 r. (czwarty z lewej wśród siedzących to Stefan Kałamajski.

Przejawem tego rozwoju było m.in. powstanie Powszechnej Wystawy Krajowej w 1929 r. Jeszcze kilka lat wcześniej sytuacja właścicieli kin wyglądała o wiele gorzej, a przyczyną trudności były m.in. bardzo wysokie podatki nakładane przez miasto – właściciele poznańskich kin płacili podatek w wysokości 75 % od ceny każdego biletu (normą światową było 5 – 25 %), co w maju 1926 r. doprowadziło nawet do kilkunastodniowych strajków w Poznaniu.

Kino „Słońce” było jednym z największych i najnowocześniejszych kin okresu międzywojennego w Polsce – miało powierzchnię 2500 metrów kwadratowych i 1600 miejsc rozlokowanych w sali parterowej, na balkonach i w lożach (Teatr Wielki liczył wówczas 1050 miejsc). Posiadało obszerną scenę oświetlaną olbrzymim jupiterem, a sufit przypominał rozgwieżdżone niebo (gwiazdy imitowały zapalające się i gasnące żarówki, salę oświetlało w sumie 3600 żarówek). Widoczność była doskonała bez względu na miejsce widza. Filmy wyświetlały dwa nowoczesne aparaty projekcyjne. Zainstalowano tam również jedyne wówczas w Polsce organy Wurlitzera wydobywające 2000 tonów oraz wygospodarowano miejsce na chór. Podczas projekcji filmów niemych o oprawę muzyczną dbała kilkunastoosobowa orkiestra pod dyrekcją Wincentego Kulczyńskiego. Widzowie mogli oglądać filmy w komfortowych warunkach, bo kino posiadało ogrzewanie i klimatyzację oraz – na wypadek awarii prądu – własną elektrownię. Budowa pochłonęła milion złotych. 

4. Widownia kina "Słońce".

Kino „Słońce” odwiedzały tłumy – w ciągu pierwszego półrocza było to około 500 tys. widzów (Poznań na przełomie roku 1925 i 1926 liczył ok. 220 tys. mieszkańców). Duży wpływ miał na to bardzo dobry i zróżnicowany repertuar: obok najbardziej kasowych filmów europejskich i amerykańskich organizowano m.in. seanse dla uczniów i nocne pokazy filmów awangardowych. Do korzystania z oferty „Słońca” (oprócz seansów filmowych odbywały się tam również imprezy patriotyczne, wokalne, taneczne i kabaretowe – występował tam m.in. gwiazdor filmowy Eugeniusz Bodo) zachęcały też pomysłowe kampanie reklamowe – ulotki reklamowe, a także bezpłatne bilety, zrzucano z przelatującego nad miastem samolotu. Od listopada 1928 r. kino „Słońce” wydawało też własny biuletyn filmowy (nakład 1000 egzemplarzy), w którym drukowano m.in. program i prezentowano sylwetki znanych reżyserów oraz aktorów.

5. Fragmenty biuletynu filmowego kina "Słońce".

Jeden z artykułów poświęcono aktorowi Emilowi Janningsowi, który jako pierwszy w historii odebrał statuetkę Oscara dla najlepszego aktora 1927/1928 za role w filmach Niepotrzebny człowiek i Ostatni rozkaz.

Najbardziej kasowym filmem „Słońca”, okazał się amerykański dramat sensacyjny „Zeznanie szpiega”, wyświetlany w sierpniu 1939 r. – obejrzało go w ciągu kilkunastu dni 60 tys. poznaniaków i dodatkowo (bezpłatnie) kilka tysięcy żołnierzy. Na tak dużą frekwencję wpłynęła tematyka filmu (dotyczył on działalności hitlerowskich szpiegów w Ameryce) oraz ówczesna sytuacja polityczna (zbliżająca się II wojna światowa). Film traktowano jako opis działania szpiega i instruktaż, jak postępować w przypadku spotkania ze szpiegiem. Po wybuchu II wojny światowej kino przejęli Niemcy, którzy zmienili nazwę na DELI (Deutsche Lichtspiele Posen) i wprowadzili zakaz korzystania z kina dla Polaków. Za złamanie zakazu groziło doprowadzenie do gestapo i zesłanie do obozu karnego.

6. Niemieckie zarządzenia dot. kina "Słońce" z okresu okupacji.

W wyniku działań wojennych na początku 1945 r. budynek kina został w 60 % zniszczony. Poznański architekt Stefan Sawicki w opisie stanu budowlanego „Słońca” z 1947 r. stwierdził m.in., że gmach kina został poważnie uszkodzony przez pociski i pożar. Mniej uszkodzona była część obejmująca wejście, kasy, hol, schody reprezentacyjne i foyer. Dachy uległy całkowitemu zniszczeniu. Poważnie uszkodzone została widownia ze sceną i balkonem, zniszczono też wszelkie instalacje. W dobrym stanie zachowały się natomiast piwnice. Koszt odbudowy oszacował on na 67 milionów złotych. Pomimo prób, podjętych po zakończeniu wojny przez Polski Związek Zachodni w Poznaniu, nie udało się reaktywować działalności kina „Słońce”.

Wszystkie miejsca zajęte…

Najwytworniejsza publiczność poznańska w komplecie.

Przy dźwiękach świetnej orkiestry pod batutą Kulczyńskiego.

Jakże cudowny dzisiaj obraz… Udała się premjera w „Słońcu”!

Skończone przedstawienie…

Rozpływa się barwny tłum. Auta, dorożki, pożegnania, uściski. Prawda, że smutno byłoby w

Poznaniu, gdyby nie było „Słońca”?

Lucjan Moros

Cytaty pochodzą z Programu i biuletynu filmowego Teatru Świetlnego „Słońce” 1928/1929, rok 1, Nr 5 (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, http://www.wbc.poznan.pl/publication/86638 ).  

Małgorzata Hendrykowska, „X muza w Poznaniu 1896 – 1939”, www.akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/artykuly/x-muza-w-poznaniu-1896-1939/232

Monika Lamęcka-Pasławska, „Słońce pełne gwiazd. Przed wojną Poznań miał najnowocześniejsze kino w Polsce” www.poznan.wyborcza.pl/poznan/1,36001,18910210,slonce-pelne-gwiazd-przed-wojna-poznan-mial-najnowoczesniejsze.html

„90 lat od otwarcia kinoteatru „Słońce” w Poznaniu. www.codziennypoznan.pl/artykul/2017-12-20/90-lat-od-otwarcia-kinoteatru-slonce-w-poznaniu

www.encyklopedia.naukowy.pl (hasło Kinoteatr „Słońce”)

www.poznanskiekamienice.pl, „Słońce dla wszystkich, wszyscy do „Słońca”!

Fotografie pochodzą ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego (www.audiovis.nac.gov.pl, sygn. 1=K-12233-1, sygn. 1-R-406,  sygn. 1-K-12233-2 oraz sygn. 1-G-185), portalu Dawny Poznan (http://wieczorkiewicz.org/obraz/236/plac-wolnosci-1932-001) oraz Archiwum Państwowego w Poznaniu (Zespół Stanisław Nawrocki - spuścizna, sygn. 823, obiekt 2).

W tekście wykorzystano też cyfrowe kopie z Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej (Słońce: program i biuletyn filmowy Teatru Świetlnego Słońce 1928/1929 R.1 Nr12, http://www.wbc.poznan.pl/publication/86651). Ponadto skorzystałem z następujących materiałów archiwalnych z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu:

1) Zespół Polski Związek Zachodni w Poznania, Sprawa sporna ze Stefanem Kałamajskim (1946 – 1951), sygn. 647.

2) Zespół Kino „Deli” [Słońce] Posen” 1942 – 1945, sygn. 13110.

3) Zespół „Deutsches Lichtspielhaus [Kino „Słońce” Kałamajski], Posen 1940 – 1943, sygn. 13109

Internetowa strona Biblioteki Narodowej http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/9992

Wikipedia (hasła: „Zew Morza”, „Stefan Kałamajski”, „Emil Jannings”)