10 niezwykłych budynków w Poznaniu

B

ohaterami dzisiejszego tekstu z cyklu „Ranking” są budynki, które z różnych względem zasługują na miano niezwykłych, niecodziennych, bądź niepospolitych. Wynika to głównie z ich przeznaczenia, wyglądu, stanu zachowania bądź niezwykłej historii.   

Wybrane dziś niezwykłe poznańskie budynki to niekoniecznie najcenniejsze zabytki, stanowiące żelazny repertuar każdej wycieczki, czy też obiekty opisane we wszystkich przewodnikach po mieście. Postanowiłem wybrać jednak takie budynki, które, moim zdaniem, zasługują na miano „niezwykłych”. Kolejność jest tu zupełnie przypadkowa. Ciekaw jestem Waszej opinii na temat poniższego zestawienia.

1. Kantor Krzyżanowskiego

Spacerując, bądź jadąc ulica Garbary, nie sposób nie zauważyć niewielkiego, ale bardzo urokliwego, biało-różowego budynku, stojącego przy ulicy. Budynek ów to badaj najstarsza reklama w Poznaniu. Dawnej był to kantor należący do firmy budowlanej Antoniego Krzyżanowskiego (1808 – 1895), znanego i cenionego budowniczego i sztukatora. Detale architektoniczne wykonane przez Krzyżanowskiego, zyskały uznanie nie tylko w Poznaniu, ale i za granicą, o czym świadczy m.in. nagroda na wystawie w Londynie w 1862 r. Bogato zdobiony budyneczek w oryginalnej formie, został zbudowany w 1882 r. Od początku pełnił podwójną rolę. Z jednej strony służył firmie jako kantor, czyli po prostu budynek, w którym przyjmowano klientów i załatwiano sprawy służbowe, a z drugiej pełnił rolę reklamy, ukazującej możliwości firmy. Kantor przetrwał do dziś w niezmienionej formie, choć w 1978 r. o  mało go nie rozebrano, na szczęście do tego nie doszło i rok później wpisano go do rejestru zabytków.

 

1. Kantor Krzyżanowskiego.

2. Arsenał Artyleryjski

Niegdyś, na rogu obecnych ulic: Stawnej i Garbary, stał klasztor dominikanów, najstarszy klasztor w Poznaniu. Dziś zostały po nim dwa skrzydła, które, wraz z kościołem, należą do jezuitów. Na początku XIX wieku, dwa skrzydła czworobocznego kompleksu budynków klasztornych, zostały rozebrane z polecenia władz pruskich. W tym miejscu, w latach 1820 – 1821, wzniesiono gmach arsenału. Niestety, nie wiemy jak on wyglądał. W każdym razie, budynek starego arsenału został rozebrany, a w latach 1868 – 1870, wzniesiono nowy, masywny budynek arsenału artyleryjskiego z czerwonej cegły. 

2. Arsenał Artyleryjski, zdjęcie z pocz. XX w.

Jego autorem był August Fryderyk Fleischinger z pruskiego Ministerstwa Wojny. Ten bardzo interesujący gmach zbudowano na planie litery „L”, w stylu neogotyckim. Stropy budynku zostały dodatkowo wzmocnione, a oprócz tego zamontowano solidne osłony okien. Miało to chronić obiekt przez ostrzałem artyleryjskim. Niestety, niewiele do dziś pozostało z tego surowego, acz pięknego budynku. Arsenał mocno ucierpiał w 1945 r. i został rozebrany. Zachował się jedynie fragment budynku, który przeznaczono na cele mieszkalne.

3. Ocalały fragment Arsenału Artyleryjskiego.

3. Hala Reprezentacyjna (Pawilon 3A) MTP

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych obiektów na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich jest (oprócz Iglicy) Hala Reprezentacyjna, zwana niekiedy Pałacem Targowym, umiejscowiona na rogu ulic: Roosevelta i Bukowskiej. Została ona zbudowana na PeWuKę, a jej projekt stworzył jeden z najwybitniejszych wielkopolskich architektów pierwszej połowy XX wieku, Roger Sławski, który pełnił wówczas funkcję naczelnego architekta Wystawy. 

4. Hala Reprezentacyjna w okresie PeWuKi (1929 r.).

Sławski był zafascynowany klasycyzmem, a Hala stanowi doskonały przykład syntezy klasycyzmu z modernizmem. Hala jest po prostu reprezentacyjnym wejściem na Targi od ulicy Bukowskiej. Składa się z trzech przeszklonych bram, elewacja zaś została ozdobiona półkolumnami pomiędzy wielkimi oknami. Główne wejście zaakcentowano wysoką wieżą, zwieńczoną orłem i rzymską dziesiątką – symbolem wystawy.

5. Hala Reprezentacyjna obecnie.

4. Kościół NMP in summo na Ostrowie Tumskim

Kościół NMP na Ostrowie Tumskim, wzniesiony w XV w., jest w wielu aspektach budowlą wyjątkową. Po pierwsze, zdumiewający jest sam jego kształt. Sprawia on bowiem wrażenie kościoła niedokończonego, stąd wielu historyków sztuki przypuszczało, że pierwotnie kościół miał być znacznie większy, a istniejący obecnie, to tylko jego prezbiterium. Z jakiś powodów, być może niestabilności gruntu, zrezygnowano z budowy większego kościoła i tak już zostało. Dziś jednak, po gruntownej analizie dokumentacji i samej budowli, uważa się, że kościół został zaplanowany i zbudowany właśnie w takiej formie, jaką widzimy obecnie. Poza drobnymi pracami remontowymi, świątynia przetrwała te prawie sześćset lat w niemal niezmienionej formie. Kościół powstał w miejscu dawnego palatium książęcego, zbudowanego przez Mieszka I. Niedawno odkryto też pozostałości tzw. Kaplicy Dąbrówki, pierwszego znanego kościoła na ziemiach polskich. Na miejscu dawnego palatium wzniesiono kościół, ale na początku XV stulecia był on już w tak złym stanie, że zdecydowano się go rozebrać i zbudować nową świątynię. Ta powstała w latach 1431 – 1448, ufundowana przez kapitułę poznańską przy wsparciu biskupa Andrzeja z Bnina. Twórcą kościoła był Hanusz Prus z Poznania, uczeń znanego pomorskiego architekta, Henryka Brunsberga

6. Kościół NMP na Ostrowie Tumski.

5. Kościół MB Królowej Korony Polskiej w Krzesinach

Krzesiny, niegdyś podpoznańska wieś, a obecnie część stolicy Wielkopolski, znana jest głównie z bazy lotniczej i samolotów F-16, jednakże na terenie Krzesin znajduje się też prawdziwa perła architektury sakralnej. Mowa tu o drewnianym kościółku Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej. Powstanie kościoła w tym miejscu wiąże się z działalnością niemieckiej Komisji Kolonizacyjnej, symbolu pruskiej germanizacji, powstałej w 1886 roku. W 1898 roku Komisja kupiła majątek Krzesiny z rąk hrabiego Antoniego Raczyńskiego i sprowadziła osadników z Westfalii, głównie ewangelików. Należało teraz pomyśleć o kościele dla osadników. Okazja pojawiła się w 1911 roku. W Poznaniu zorganizowano wówczas Wystawę Wschodniopruską, mającą za zadanie pokazać sukces gospodarczy pruskich kresów wschodnich. Jednym z elementów ekspozycji była wioska z niewielkim, drewnianym kościółkiem. Po zakończeniu Wystawy, kościół przeniesiono do Krzesin i ustawiono tu w 1912 roku. Po odzyskaniu niepodległości, większość osadników wróciło do Niemiec, a kościołem opiekowało się zaledwie kilka rodzin, które zdecydowały się tu pozostać. Po zakończeniu II wojny światowej, kościół przejęli katolicy. W 1958 roku powstała tu samodzielna parafia. Warto dodać, że jest to obecne jedyny drewniany kościół na terenie Poznania.

7. Kościół MB Królowej Korony Polskiej w Krzesinach.

6. Okrąglak

Powszechny Dom Towarowy „Okrąglak” to jeden z najciekawszych budynków w Poznaniu i prawdziwy symbol stolicy Wielkopolski. Na miejscu, w którym stoi „Okrąglak”, wcześniej znajdował się Bank Cukrownictwa, poważnie uszkodzony w czasie ostatniej wojny. Okrąglak zbudowano w latach 1948 – 1954 wg projektu Marka Leykama, z którym współpracował konstruktor Stanisław Zalewski. Budynek zaprojektowano w stylu nawiązującym do modernizmu niemal w ostatniej chwili, zanim obowiązującym stylem w PRL stał się socrealizm. Budynek liczy sobie dziewięć kondygnacji, zbudowano go na planie koła, w jego bryła przypomina walec, stąd jego nazwa. Warto dodać, że wzniesiono go z gotowych prefabrykatów łączonych na miejscu budowy. Wewnątrz znajduje się klatka schodowa z trzema biegami schodów. „Okrąglak” został oddany do użytku w 1955 r. jako dom towarowy. Pełnił on funkcje handlowo-usługowe aż do lat dziewięćdziesiątych XX w. Budynek niedawno został poddany rewitalizacji i obecnie mieszczą się w nim biura i punktu usługowe.

  

8. Okrąglak.

7. Narożna baszta artyleryjska przy ul. Masztalarskiej

Poznań niestety nie może poszczycić się tak okazałymi pozostałościami dawnych fortyfikacji miejskich, jak chociażby krakowski Barbakan. Na szczęście, można zobaczyć jeszcze w Poznaniu fragmenty murów miejskich, a archeologom udało się odkryć fundamenty kilku baszt. Oczywiście nie wszystkie pozostałości murów są oryginalne, część zrekonstruowano. Przy ulicy Masztalarskiej znajduje się jeden z najbardziej znanych reliktów średniowiecznych murów miejskich Poznania. Mowa tu o fragmencie narożnej baszty artyleryjskiej. Stanowiła ona zakończenie muru zewnętrznego okalającego miasto od północnego zachodu. W baszcie widzimy doskonale zachowane strzelnice szczelinowe, a od strony wewnętrznej zobaczyć można wcięcie muru, w miejscu, gdzie dawnej mocowano drewniany pomost dla obrońców. Przylegający do baszty mur prosty został zrekonstruowany.

9. Narożna baszta artyleryjska.

8. Dworzec Letni

Odkąd, na początku XX wieku, Poznań stał się cesarskim miastem-rezydencją, był często odwiedzany przez Wilhelma II i członków rodziny cesarskiej. Z reguły dostojni goście przyjeżdżali do miasta koleją. Ze względu na ich rangę i konieczność uroczystego powitania, zbudowano w 1913 r. odrębny, zadaszony pawilon przy Dworcu Głównym, nazwany wkrótce Dworcem Cesarskim. Cesarz skorzystał z niego 25 sierpnia 1913 r. Później Dworzec Cesarski wielokrotnie obsługiwał innych członków domu panującego Hohenzollernów. 26 grudnia 1918 r. na tym dworcu wysiadł z pociągu Ignacy Jan Paderewski. W okresie międzywojennym, dworzec gościł m.in. marszałka Józefa Piłsudskiego oraz prezydentów i premierów II RP. Z tego dworca wyruszały pociągi odwożące poznaniaków do podmiejskich miejscowości wypoczynkowych, stąd wkrótce nazwano do "Dworcem Letnim". Ta nazwa przylgnęła już do niego na stałe. Kilka lat temu pawilon dworca przeszedł gruntowny remont. Obecnie został on włączony do układu torowego Dworca Głównego jako peron 4b.

10. Dworzec Letni.

9. Śluza Katedralna

Ten doskonale zachowany relikt dawnych umocnień poznańskiej twierdzy, zagubiony pomiędzy Ostrowem Tumskim a Śródką, przez lata popadał w zapomnienie. Stanowił on niegdyś fragment jazu, który służył do spiętrzenia wody na Wschodnim Kanale Ulgi w razie zagrożenia wojennego. Cały obiekt zbudowano w latach trzydziestych XIX stulecia. Większość urządzeń śluzy rozebrano w latach dwudziestych XX wieku z obawy przed zagrożeniem powodziowym. Pozostawiono na szczęście zachodni przyczółek śluzy, który możemy podziwiać do dziś. Przyczółek to okazały, dwukondygnacyjny budynek nakryty nasypem ziemnym. Przez lata wykorzystywany był na cele magazynowe, dzięki czumu przetrwał, choć był niedostępny dla zwiedzających. Nowe życie otrzymał kilka lat temu wraz z budową Interaktywnego Centrum Historii Ostrowa Tumskiego. Budynek został zrewitalizowany i połączony kładką z siedzibą ICHOT. Obecnie odbywają się tam wystawy i wernisaże.

11. Śluza Katedralna.

10. Chartowo Tower

Chartowo (Górny Taras Rataj), zabudowane jest w większości blokami z wielkiej płyty. Niedawno jednak, na osiedlu Rusa, wyrósł budynek, który wyraźnie odróżnia się od otoczenia i to nie tylko kształtem, ale przede wszystkim wysokością. Mowa tu o bloku mieszkalnym w kształcie elipsy, zwanym Chartowo Tower. Projekt wykonał zespół architektów, w skład którego wchodzili: Krzysztof Frąckowiak, Aleksandra Kornecka, Stanisław Mikołajczak i Katarzyna Weiss. Został on zbudowany w latach 1996 – 2005. W trakcie wznoszenia budynku, nastąpił upadek dewelopera, co opóźniło oddanie go do użytku. Pojawiła się też plotka o znacznym odchyleniu budynku od pionu, jednakże badania wykonane przez nadzór budowlany, zaprzeczyły pogłoskom. Chartowo Tower jest piątym co do wielkości wieżowcem w Poznaniu (61 m), a jednocześnie najwyższym budynkiem mieszkalnym w stolicy Wielkopolski. Na 18 piętrach rozmieszczono 210 mieszkań jedno- i dwupokojowych na wynajem. W podziemnej hali z kolei, przygotowano 146 stanowisk garażowych.

12. Chartowo Tower.

Zapewne w każdej dzielnicy znajdziemy więcej takich niezwykłych budynków, z których każdy ma ciekawą historię. Zapraszam więc do komentowania i zgłaszania własnych propozycji.

Fotografie:

1. Radomil [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html) or CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)], from Wikimedia Commons

2. https://fotopolska.eu/626091,foto.html

3. https://fotopolska.eu/1276873,foto.html

4. https://fotopolska.eu/947891,foto.html

5. https://fotopolska.eu/1228558,foto.html

6. Błażej Cisowski [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)], from Wikimedia Commons

7. https://fotopolska.eu/317351,foto.html

8. https://fotopolska.eu/1063724,foto.html

9. https://fotopolska.eu/341296,foto.html

10. https://fotopolska.eu/1064588,foto.html

11. http://poznan.wikia.com/wiki/Plik:3_083_Kopia_Kopia.jpg

12. https://fotopolska.eu/198554,foto.html

      https://fotopolska.eu/683102,foto.html