Zajezdnia tramwajowa przy ulicy Gajowej

Zabytki przemysłu cieszą się w naszym kraju coraz większą popularnością. Nikogo już nie dziwią turyści chcący odwiedzać skanseny górnicze, powstałe w nieczynnych kopalniach na Górnym Śląsku, czy stare fabryki. W Poznaniu jednym z przykładów zabytków techniki, jest zajezdnia tramwajowa przy ulicy Gajowej na poznańskich Jeżycach.

Zajezdnia mieści się w kwartale ulic Gajowa–Zwierzyniecka–Kraszewskiego-Sienkiewicza. W tym miejscu powstał w 1848 roku pierwszy w Poznaniu dworzec kolejowy. Znajdowała się tutaj ekspedycja i stacja towarowa kolei. Dworzec pełnił swoją funkcję do 1875 roku. Dwa lata wcześniej otwarto Dworzec Centralny na terenie obecnego Dworca Głównego, co spowodowało stopniową likwidację jeżyckiego dworca. Tory kolejowe rozebrano i wytyczono ulicę Zwierzyniecką, nazwaną na początku Kolejową lub Dworcową. Część terenów po byłym dworcu zajął nowo otwarty Ogród Zoologiczny. W 1880 roku
parcelę na narożniku obecnej ulicy Gajowej i Sienkiewicza kupiło Poznańskie Towarzystwo Kolei Konnej. Wybudowano na tym miejscu budynek mieszkalny dla inspektora zakładowego, stajnię z boksami dla 80 koni, wozownię na 20 wagonów, kuźnię, budynek sanitarny i pompę. W 10 lat później dobudowano kolejny kawałek gruntu.

Hala Główna zajezdni przy ul. Gajowej, stan obecny. Źródło: Wikimedia.

W latach 1897–98 przeprowadzono elektryfikację poznańskich tramwajów. W związku z czym dobudowano dwie hale, jedną dla wozów silnikowych, drugą dla doczepek, oraz warsztaty. Właścicielem sieci tramwajowych w Poznaniu została Poznańska Kolej Elektryczna, dla jej zarządu zbudowano w 1904, stojący do dziś, budynek. Na parterze znajdowały się biura, a na piętrach mieszkania dla kierownictwa. Jednocześnie przebudowano torowisko na wjeździe od ul. Gajowej i zbudowano trzecią halę zajezdniową. W 1908 roku, zbudowano pomieszczenie dla baterii akumulatorów szczytowych, które służyły do zasilania w energię elektryczną tramwajowej sieci trakcyjnej. W 1913 roku dalej rozbudowano zajezdnię.

Budynek zarządu Poznańskiej  Kolei Elektrycznej z 1904 roku, stan obecny. Źródło Wikimedia.

W 1924 roku zlikwidowano baterię akumulatorów szczytowych, a to dlatego, że miasto przeszło na zasilanie sieci tramwajowej na prąd zmienny wysokiego napięcia. Miejsce dawnych baterii, zajął prostownik rtęciowy. W 1927 roku uruchomiono komunikację autobusową w mieście, a na terenie zajezdni zbudowano garaże dla 16 autobusów.

Działania wojenne, a zwłaszcza walki o miasto w 1945 roku, nie spowodowały dużych zniszczeń w budynkach zajezdni. W 1952 roku zbudowano od strony ul. Sienkiewicza nowy budynek zarządu Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. W 1962 roku dyrekcja MPK przeniosła się do nowoczesnego wieżowca przy zajezdni na ulicy Głogowskiej. W starym budynku pozostała część administracji przedsiębiorstwa. Znaczenie zajezdni przy Gajowej jako węzła komunikacyjnego, zaczęło stopniowo maleć. Budowano nowocześniejsze zajezdnie tramwajowe i autobusowe. Nie mniej jednak stara zajezdnia dalej pełniła ważną funkcję, ale jako centrum szybkiej pomocy przy usuwaniu awarii. Dzięki swojemu dogodnemu położeniu w pobliżu centrum miasta, można szybko dojechać na miejsce awarii i dokonać napraw.

Wnętrze Hali Głównej zajezdni, stan obecny. Źródło: Wikimedia.

Los starej zajezdni stoi nadal pod znakiem zapytania, gdyż stanowi dogodną lokalizację pod inwestycję. Jest wielu chętnych na ten teren. Na szczęście konserwator uznał najstarszą jej część za zabytek, jest więc szansa na to, że zajezdnia, powód do dumy mieszkańców Jeżyc, przetrwa.

Obecnie zajezdnia to przede wszystkim zaplecze służb technicznych MPK. Znajdują się tu warsztaty remontowe wagonów i podzespołów tramwajowych, warsztaty mechaniczne, torowe i sieciowe, a także urządzenia decydujące o prawidłowy funkcjonowaniu komunikacji tramwajowej w mieście. Może w przyszłości powstanie tu muzeum?

Źródło:

Jan Wojcieszak, Zajezdnia tramwajowa i warsztaty MPK przy ul. Gajowej, w: Jeżyce, „Kronika Miasta Poznania”, 2   2000.