Szermierz poznańskiej kontrreformacji

Po odprawieniu należnych obrządków pogrzebu biskupa Andrzeja Czarnkowskiego, w tym roku 1562 z nominacji króla Polski Zygmunta Augusta cała kapituła wybrała na biskupa poznańskiego najczcigodniejszego pana Adama Konarskiego, prepozyta poznańskiego i kanonika krakowskiego, pod jego nieobecność, gdyż przebywał z poselstwem w królestwie Neapolu. Pochodził on ze starodawnego szlacheckiego rodu Habdanków, jego ojciec Jerzy Konarski był wojewodą kaliskim. Wykształcony dobrze i pięknie, w sztukach wyzwolonych starannie wyszkolony, szczęśliwie zdolnościami i wytwornością obyczajów zaskarbił sobie wielkie uznanie na dworze królewskim. Tymi słowami Jakub Brzeźnicki, autor jednego z katalogów biskupów poznańskich, scharakteryzował biskupa Adama Konarskiego, wybitnego dyplomatę i duchownego. Do jego największych osiągnięć należało sprowadzenie do Poznania zakonu Jezuitów i założenie znakomitego kolegium, prowadzonego przez tychże ojców. W katedrze poznańskiej znajduje się wspaniały nagrobek biskupa, wykonany przez  Hieronima
Canavesiego, nadwornego artystę Zygmunta II Augusta.

Biskup A. Konarski, źródło: Wikimedia.

Adam Konarski herbu Abdank, urodził się w 1526 roku. Był synem wojewody kaliskiego Jerzego i Agnieszki Kobylińskiej. Był jednym z absolwentów znakomitej wówczas Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Kontynuował studia we Frankfurcie nad Odrą, Wittenberdze i Padwie. W 1547 roku powrócił do kraju. Postanowił poświęcić się karierze duchownej, jednakże wskutek odmowy otrzymania koadiutorii prepozytury poznańskiej (przewodniczącego kapituły katedralnej) postanowił, za radą ojca, poświęcić się karierze świeckiej. Mógł liczyć na osiągnięcie wysokich godności za względu na wykształcenie i pochodzenie społeczne. W 1548 roku został sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. W 1551 roli został mianowany podkomorzym poznańskim, czyli urzędnikiem odpowiedzialnym za nadzór nad służbą i dworzanami przydzielonymi do obsługi króla. W tym samym roku otrzymał wreszcie wymarzoną prepozyturę poznańską, ale nie zrezygnował z pracy w kancelarii królewskiej.

Abdank - herb Konarskich, źródło: Wikimedia.

W 1552 roku rozpoczęła się błyskotliwa kariera dyplomatyczna Konarskiego, gdyż Zygmunt August wysłał go do Rzymu w poselstwie do papieża Juliusza III. Być może efektem tej misji było przysłanie przez papieża do Polski pierwszego nuncjusza apostolskiego w 1555 roku, którym został biskup Luigi Lippomano. Warto dodać, że Polska była jednym z pierwszych państw w Europie, z którymi Stolica Apostolska nawiązała pełne i stałe stosunki dyplomatyczne. Misja w Rzymie trwała w sumie 2 lata i Konarski wrócił w 1554 roku. Po powrocie został mianowany kanonikiem krakowskim i scholastykiem łęczyckim. W 1560 roku ponownie wyjechał do Rzymu, złożyć obediencję (przysięgę wierności) papieżowi Piusowi IV w imieniu Zygmunta Augusta. Drugim celem tej misji dyplomatycznej, było uzyskanie zgody na  przeniesienie podejrzanego o sprzyjanie reformacji, biskupa Jakuba Uchańskiego z biskupstwa chełmskiego na kujawskie. Król zadowolony z sukcesów dyplomatycznych Konarskiego, wysłał do Neapolu w sprawie dochodzenia roszczeń do spadku po królowej Bonie. Jednocześnie monarcha  wyjednał mu biskupstwo poznańskie w 1562 roku, objął je jednak dopiero w 1564 roku, po powrocie do kraju. Tymczasem otrzymał wieść o swoim wyborze na biskupa poznańskiego. Ponieważ rozmowy poselstwa z ministrem dworu hiszpańskiego przeciągały się, wyjechał do Piusa IV do Rzymu po zatwierdzenie [swego] wyboru. Uzyskawszy je bez trudu, został tam wyświęcony na biskupa. Powrócił z Rzymu do Neapolu i z wielkim staraniem, po pokonaniu trudności, doprowadził powierzone [sobie] zadanie. Dostarczył Zygmuntowi do Polski ogromną sumę złota i srebra oraz kosztowne sprzęty.

Papież Pius IV, źródło: Wikimedia.

Jako poznański biskup Konarski dał się poznać jako zagorzały przeciwnik reformacji. Z całą mocą zwalczał „nowinki religijne” płynące z Niemiec. Wdał się w konflikt z Jakubem Uchańskim, który w międzyczasie zdążył zostać prymasem Polski, zajmując negatywne stanowisko w sprawie zwołania synodu narodowego i planów utworzenia kościoła narodowego na wzór angielski. Pomysł ten pojawił się w 1555 roku na sejmie w Piotrkowie. Planowano utworzyć kościół narodowy, którego głową miał być polski król, ale miano zachować pewną łączność Rzymem. Zwolennikiem tego rozwiązania był właśnie Uchański, ale i sam król, licząc na zgodę duchowieństwa dla uzyskania rozwodu ze swoją trzecią żoną – Katarzyną Habsburżanką, gdyż związek ten (podobnie jak dwa wcześniejsze) – był bezdzietny. Projekt ostatecznie upadł w 1564 roku. Król, wskutek perswazji ze strony nuncjusza, Giovanniego Francesca Commendoniego, wycofał się z planów zostania polskim Henrykiem VIII, a  Uchański przeszedł na zdecydowanie katolickie pozycje.

Król Zygmunt II August, źródło: Wikimedia.

Oprócz spraw ściśle duchowych, biskup Konarski zajmował się też sprawami politycznymi, gdyż jako biskup miał miejsce w senacie. Na sejmie w 1565 roku, sprzeciwił się obciążaniu chłopów podatkami na obronę, uważając, że lepiej będzie wykorzystać na ten cel dochody z ceł. W 1569 roku, kiedy to miało miejsce zawarcie unii polsko-litewskiej w Lublinie, opowiedział się za wcieleniem do Korony województwa kijowskiego, a także wprowadzeniem stałej armii, tzw. obrony potocznej w miejsce pospolitego ruszenia. Wojska obrony potocznej miały stacjonować w najbardziej newralgicznym rejonie, jakim były południowo-wschodnie kresy Rzeczpospolitej. Wyruszył też z poselstwem do cesarza Maksymiliana II, mediując w sprawie zakończenia walk o tron węgierski pomiędzy cesarzem, a Janem Zapolyą. Po śmierci Zygmunta Augusta, protestował przeciwko uchwaleniu w 1573 roku konfederacji warszawskiej, która była pierwszym w Europie aktem prawnym, wprowadzającym zasady tolerancji religijnej. W trakcje pierwszej wolnej elekcji, był początkowo zwolennikiem kandydatury arcyksięcia austriackiego Ernesta Habsburga, w końcu poparł jednak księcia francuskiego – Henryka Walezego. Brał udział w poselstwie do Francji w sprawie zaproszenia Henryka na tron polski, protestując jednocześnie przeciw zatwierdzeniu przez elekta konfederacji warszawskiej, jako warunku koniecznego do objęcia tronu, nic jednak nie zyskał. Powrócił do kraju i powitał uroczyście króla w Poznaniu. Po ucieczce Henryka, domagał się, aby zaczekano na powrót uciekiniera, sprzeciwiając się przeprowadzeniu kolejnej elekcji.

Grobowiec bpa A. Konarskiego w katedrze poznańskiej, źródło: Wikimedia.

Wróćmy jednak do jego działalności jako biskupa poznańskiego. Najważniejszym wydarzeniem jego pontyfikatu, było sprowadzenie w 1571 roku zakonu Jezuitów i utworzenie w 1573 roku kolegium jezuickiego. Szkoła, mimo że miała być z założenia orężem w walce z reformacją, stała się ta wkrótce jedną z najlepszych szkół w Rzeczpospolitej, do tego stopnia, że nawet protestancka szlachta i mieszczaństwo posyłało tam na naukę swoich synów. Jaki owoc przyniosło powołanie owego kolegium nie tylko dla miasta, lecz dla całej Wielkopolski, nie mnie sądzić, bym nie wydawał się orędownikiem domowej sprawy. Powiem krótko: praca ojców wzbudziła poważną wolę kleru do czystości życia, młodzież do zajmowania się najlepszymi naukami i ludu dla częstszego przyjmowania świętych sakramentów. Wielu pierwszych rodów tej dzielnicy, poznawszy błędy heretyckie, powróciło na łono Kościoła. Konarski dalej zwalczał reformację w Poznaniu, występując przeciw mieszczanom i szlachcie sprzyjającym reformacji. Naraził się nawet potężnemu rodowi Górków, odmawiając pochówku Łukasza Górki, protektora wielkopolskich protestantów, w katedrze poznańskiej w kaplicy, którą sami zresztą ufundowali.

Pałac biskupi w Ciążeniu, stan obecny, źródło: Wikimedia.

Biskup Adam Konarski zmarł 1 lub 2 grudnia 1574 roku w pałacu biskupim w Ciążeniu. Został pochowany w katedrze poznańskiej. Jego epitafium, uwiecznione na nagrobku dłuta Canavesiego głosi: CZCIGODNEMU PANU ADAMOWI KONARSKIEMU Z KOBYLINA, Z RODU HABDANKÓW, BISKUPOWI POZNAŃSKIEMU I NAJLEPSZEMU SENATOROWI RZECZPOSPOLITEJ, NAJDROŻSZEMU, POBOŻNEMU, PRAWEMU, STAŁEMU, CZYSTEMU, UCZONEMU, ŁASKAWEMU, I NADZWYCZAJNIE OBDARZONEMU INNYMI CNOTAMI, SPRAWUJĄCEMU Z NAJWYŻSZĄ SŁAWĄ RÓŻNE TRUDNE POSELSTWA DO MONARCHÓW I PANÓW EUROPY, PRZESŁAWNEMU TWÓRCY I MECENASOWI ZAKONU KOLEGIUM JEZUITÓW W POZNANIU, WRESZCIE TEMU, KTÓRY ZAJMOWAŁ PIERWSZE MIEJSCE POŚRÓD PANÓW, KTÓRZY WEZWALI I SPROWADZILI KRÓLA HENRYKA. NA KONIEC TEMU, KTÓRY NAJMILSZEJ OJCZYŹNIE STOJĄCEJ NA SKRAJU PRZEPAŚCI I CHWIEJĄCEJ SIĘ RELIGII NA SEJM WARSZAWSKI SPIESZYŁ Z POMOCĄ. W DRODZE ZŁOŻONEMU SROGĄ GORĄCZKĄ W KALENDY GRUDNIOWE [1 XII] ROKU PAŃSKIGO 1574, W 13 ROKU SPRAWOWANIA SWEGO BISKUPSTWA ZMARŁEMU, BISKUPOWI SWEMU NA MOCY ZAPISU TESTAMENTOWEGO.

Źródło:

Katalogi biskupów poznańskich, opracował J. Wiesiołowskiego, Poznań 2004.

R. Żelewski, Adam Konarski, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, praca zbiorowa pod redakcją A. Gąsiorowskiego i J. Topolskiego, Warszawa, Poznań 1983.

www.pl.wikipedia.org