Prezydent-legenda, czyli opowieść o Cyrylu Ratajskim

Jesteśmy z reguły skłonni do bardzo surowych ocen wobec polityków i to zarówno tych ze szczebla lokalnego jak i centralnego. Idąc na wybory większość z nas twierdzi, że „nie ma na kogo głosować”, albo że „mój kandydat na pewno nie wygra”. Wielu samorządowców z kolei, zamiast pracować na rzecz swojego miasta, gminy, powiatu, czy województwa tylko czeka na wybory do parlamentu, aby „wskoczyć” na listy wyborcze i znaleźć się na Wiejskiej, zapominając o deklarowanej podczas kampanii do wyborów samorządowych chęci pracy na rzecz miasta, czy regionu. Przeciwieństwem takiej postawy była działalność prezydenta miasta Poznania, Cyryla Ratajskiego, który całkowicie i bez reszty poświęcił swoje życie na rzecz pracy dla swojego miasta.

Cyryl Ratajski źródło: Wikimedia.

Cyryl Ratajski urodził się 3 marca 1875 roku w Zalesiu Wielkim koło Gostynia w rodzinie chłopskiej. W
wieku 5 lat przeprowadził się wraz z rodzicami do Poznania i rozpoczął pokonywanie kolejnych szczebli edukacji. W 1896 roku zdał maturę w słynnymi gimnazjum św. Marii Magdaleny. Następnie wstąpił na Uniwersytet Berliński i podjął studia prawnicze. W 1900 ukończył naukę i złożył egzamin państwowy na aplikanta sądowego. W tym samym roku powołano go do wojska. Odbył jednoroczną służbę wojskową w 5. Pułku Artylerii Ciężkiej w Poznaniu. Dosłużył się rangi feldfebla (odpowiednik polskiego sierżanta). Po ukończeniu służby, odbył praktykę sądowniczą w Naumburgu i asesorską w Berlinie. W 1905 roku zdał egzamin państwowy i uzyskał uprawnienia sędziowskie, notarialne i adwokackie. Na krótko wrócił do Poznania, jednak już w 1906 roku osiadł w Raciborzu, gdzie założył kancelarię adwokacką.

W Raciborzu, oprócz prowadzenia kancelarii, zajął się działalność społeczną i polityczną. Związał się wówczas z obozem narodowym, reprezentowanym przez narodową demokrację. Wszedł nawet, wraz z Wojciechem Korfantym, do Rady Głównej Polskiego Towarzystwa Demokratycznego jako przedstawiciel Śląska. W 1908 roku poślubił Stanisławę, córkę Romana Maya, bogatego właściciela fabryki nawozów sztucznych, znajdującej się na podpoznańskiej wówczas Starołęce. W wolnych chwilach oddawał się innej ze swoich pasji, mianowicie turystyce górskiej. Zdobył wszystkie najwyższe szczyty w Tatrach i często wchodził na Śnieżkę. W 1910 roku założył w Cieszynie Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid”, działające do dzisiaj jako cieszyński oddział PTTK.

W 1911 roku przeniósł się wraz z rodziną do Poznania i zaczął kierować fabryką teścia, rezygnując z kariery prawniczej. Dalej zajmował się rozwojem turystki, zakładając w 1913 roku wraz z Bernardem Chrzanowskim Towarzystwo Krajoznawcze w Poznaniu. Rok później zainicjował w łonie Towarzystwa sekcję Miłośników Miasta Poznania, przekształconą w 1922 roku w Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania. Odnowił także stare znajomości z kolegami z lat szkolnych, mi. in.: Jarogniewem Drwęskim, pierwszym prezydentem wolnego Poznania i Witoldem Hedingerem, przewodniczącym Rady Miasta w latach 1924-29. W 1919 roku stanął na czele rady nadzorczej, a w 1921 roku został dyrektorem spółki akcyjnej Fabryka Chemiczna im. Romana Maya. Cały czas był aktywny na polu działalności politycznej, włączając się w nurt działalności niepodległościowej. W czasie powstania wielkopolskiego, był wysłannikiem Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej do paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego, gdzie informował Komitet o działalności Rady.

Pomnik C. Ratajskiego w Poznaniu źródło: Wikimedia.

Dnia 26 kwietnia 1922 roku, rozpoczął się najważniejszy okres w życiu Ratajskiego. W tym dniu bowiem został wybrany na prezydenta miasta. Zrezygnował z zarządzania rodzinną fabryką, poświęcając się całkowicie sprawom miejskim. Poznań, do tej pory miasto garnizonowe, przekształciło się w znaczący ośrodek gospodarczy i kulturalny. Lista jego osiągnięć jest doprawdy imponująca. Zbudowano m. in.: elektrownię, spalarnię śmieci i most Chrobrego. Oddano do użytku Ogród Botaniczny. W 1925 roku miasto znacznie się rozrosło, przyłączono bowiem do niego: Główną, Komandorię, Rataje, Starołękę, Dębiec, Sołacz i Golęcin. Jego sukcesy zwróciły uwagę stolicy. 17 listopada 1924 roku, prezydent Stanisław Wojciechowski mianował go ministrem spraw wewnętrznych. Ratajski przyjął nominację i pojechał do Warszawy, biorąc półroczny urlop w Poznaniu. Stanowisko rządowe nie przyniosło mu jednak satysfakcji i 14 czerwca następnego roku złożył dymisję. Powrócił do Poznania i objął poprzednie stanowisko.

Zbliżająca się wielkimi krokami dziesiąta rocznica odzyskania niepodległości, natchnęła Ratajskiego do pomysłu uczczenia jej obchodów, organizując na terenie istniejących od 1921 roku Targów Poznańskich, wielką wystawę, prezentującą osiągnięcia pierwszych dziesięciu lat niepodległej Polski. Tak zrodziła się koncepcja Powszechnej Wystawy Krajowej (PeWuKa). Prezydent Ratajski stanął na czele Rady Głównej PeWuKi, a jej dyrektorem mianował Stanisława Wachowiaka. Uroczyste otwarcie Wystawy nastąpiło 16 maja 1929 roku, a wstęgę przeciął prezydent Rzeczpospolitej, Ignacy Mościcki. PeWuKa rozsławiła jeszcze bardziej Poznań w kraju i za granicą. Pamiątką po Wystawie są reprezentacyjne budynki pobudowane głownie na Łazarzu i Jeżycach, pełniące dziś różne funkcje użytkowe.

Początek lat trzydziestych zbiegł się z wielkim kryzysem. Ratajski starał się zapobiec przede wszystkim rosnącemu bezrobociu w mieście. Ważnym wydarzeniem było odsłonięcie 4 lipca 1931 roku, pomnika prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona (pomnik został zniszczony podczas wojny). Na uroczystości obecny był prezydent Mościcki. Przeprowadzono wówczas, po raz pierwszy w historii polskiego radia, bezpośrednią transmisję radiową z Ameryką. Ratajski dał się poznać również jako mecenas nauki i kultury. Wspierał finansowo Uniwersytet Poznański i przekazał mu również część swojego księgozbioru. Był jednym ze współorganizatorów Rozgłośni Poznańskiej Polskiego Radia. Subsydiował ksiązki i przewodniki o Poznaniu. Podarował miastu rzeźbę „Macierzyństwo” Edwarda Haupta i posążek Jana Baptysty Quadro Marcina Rożka. Przyczynił się do powstania Muzeum Miejskiego.

W kwietniu 1934 roku, mimo ponownego wyboru na stanowisko prezydenta przez Radę Miasta, nie został zaakceptowany przez władze sanacyjne i musiał ustąpić. Jego następcą został narzucony miastu piłsudczyk, pułkownik Erwin Więckowski. Ratajski został uhonorowany przez Radę tytułem honorowego obywatela Poznania. Dalej brał udział w życiu społecznym i gospodarczym miasta. 5 września 1939 roku, po ucieczce z Poznania władz miasta, Ratajski ponownie przejął władzę i sprawował ją do 12 września, kiedy to zmuszony był ja przekazać w ręce niemieckich władz okupacyjnych.

Tablica ku czci C. Ratajskiego, źródło: Wikimedia.

11 kwietnia 1940 roku został aresztowany przez gestapo i osadzony w Forcie VII. W miesiąc później przesiedlono go wraz z żoną (prawdopodobnie przez pomyłkę) do Generalnego Gubernatorstwa. Zamieszkał w Warszawie, a 14 grudnia tego samego roku objął funkcję Delegata Rządu Rzeczpospolitej, początkowo na teren Generalnego Gubernatorstwa, a wkrótce na cały okupowany kraj. Szybko jednak doszło do sporów kompetencyjnych wśród władz konspiracyjnych. Część przedstawicieli dowództwa Związku Walki Zbrojnej, przekształconej później w Armię Krajową, domagało się podporządkowania władzy cywilnej władzom wojskowym, część, m. in. sam Ratajski, było przeciwnego zdania. W sierpniu 1942 roku, generał Władysław Sikorski udzielił mu dymisji. Krótko po tym wydarzeniu, dnia 19 października 1942 roku Cyryl Ratajski zmarł w Warszawie. Ponad dwadzieścia lat później, 3 sierpnia 1963 roku, ekshumowane szczątki prezydenta wróciły do Poznania i spoczęły na Cmentarzu Zasłużonych na Wzgórzu Świętego Wojciecha.

W 1995 roku, prezydent Lech Wałęsa odznaczył Cyryla Ratajskiego pośmiertnie Orderem Orła Białego. Zgodnie z życzeniem wnuczek prezydenta Ratajskiego – Magdaleny Ratajskiej i Zofii Ratajskiej-Thaler, odznaczenie to przeszło na własność miasta Poznania.         

Źródło:

M. Falińska, M. Olszewski, Cyryl Ratajski, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, praca zbiorowa pod redakcją Antoniego Gąsiorowskiego i Jerzego Topolskiego, Warszawa, Poznań 1983.

M. Mrugalska-Banaszak, Pasją jego życia był Poznań. Fotograficzna opowieść o życiu Cyryla Ratajskiego, w: Władze Miejskie, „Kronika Miasta Poznania”, nr 1, 1999.