P
|
oznań
w okresie „złotego wieku”, był świadkiem wielu ciekawych, ważnych, a niekiedy
tragicznych wydarzeń. Bywali tu królowie i książęta, dygnitarze świeccy i
duchowni. Można wręcz powiedzieć, że mieszkańcy miasta przywykli do wizyt
znakomitych gości. Jednym z takich wydarzeń w życiu miasta o międzynarodowym
znaczeniu, był zjazd poznański z 1530 r.
Przez kilka tygodni w
1530 r., oczy Europy skierowane były na Poznań, gdzie ważyła się przyszłość
Węgier, a w rozmowach uczestniczyli przedstawiciele czterech państw. Co prawda, zjazd poznański nie przyniósł rozstrzygnięć, ale sam fakt wyboru tego miasta
na miejsce obrad tak ważnego kongresu, świadczy o randze Poznania w dawnej
Rzeczpospolitej.
Węgry
między Polską, Habsburgami a Turcją
Węgry na początku XVI
wieku należały do największych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Musimy
pamiętać, że oprócz dzisiejszych, rzec można etnicznych ziem węgierskich, w
skład Królestwa Węgier wchodziły jeszcze: Słowacja, Chorwacja, rumuński obecnie
Siedmiogród i część północnej Serbii. W czasach, w których toczy się nasza opowieść,
nad Węgrami zbierają się czarne chmury. Nieubłaganie do granic kraju zbliżają
się Turcy, podbijając kolejne państwa bałkańskie. Węgrzy zdawali sobie sprawę z
niebezpieczeństwa tureckiego, walczyli bowiem z Turkami już od końca XIV wieku, ze
zmiennym szczęściem zresztą. Teraz jednak, kiedy zabrakło buforowych państw
odgradzających Węgry od Turcji, niebezpieczeństwo zajęcia części lub nawet
całości państwa, wydawało się całkiem realne. Mimo tego, wielu europejskich
władców marzyło o włożeniu na skronie najświętszej narodowej relikwii Węgier –
Korony Św. Stefana. Szczególnie łasi na nią byli Habsburgowie i Jagiellonowie.
 |
| 1. Korona Świętego Stefana. |
Związki Polski i Węgier
miały już wtedy długie tradycje. Mieliśmy wspólnych królów i wspólne interesy.
W latach 1370-1382, królem Węgier i Polski był Ludwik, zwany u nas Węgierskim,
a na Węgrzech Wielkim, z dynastii Andegawenów. Jego córką była królowa Jadwiga.
W latach 1440 – 1444, wspólnym królem obu państw był Władysław zwany
Warneńczykiem, od miejsca bitwy, w której zginął, walcząc z Turkami. Bratanek
Władysława Warneńczyka, również Władysław, pierworodny syn Kazimierza IV
Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, zwanej „Matką Królów”, został w 1471 r.
królem Czech, a w 1490 r. Węgrzy wybrali go także na swego władcę. W ten sposób
związał on unią personalną te dwa bogate i silne kraje. Nie najlepszą jednak
opinię o nim mieli jego poddani, nazywając Władysława w najlepszym razie królem
„dobrze”, ze względu na jego całkowity brak własnego zdania i woli, a w
najgorszym, „koronowanym wołem”.
 |
| 2. Władysław Jagiellończyk. |
Władysław zmarł w 1516
r., pozostawiając tron swemu zaledwie dziesięcioletniemu synowi, Ludwikowi II.
Rok wcześniej doszło w Wiedniu do podpisania układu pomiędzy królem Polski Zygmuntem
I Starym, królem Czech i Węgier Władysławem Jagiellończykiem a cesarzem Maksymilianem
I Habsburgiem. Zygmunt obawiał się sojuszu cesarza z Moskwą, a Habsburgowie już
od dawna zgłaszali pretensje do tronów: czeskiego i węgierskiego, co w obliczu
zagrożenia tureckiego, wystawiało Węgry na potencjalne niebezpieczeństwo wojny
na dwa fronty. Uzgodniono w Wiedniu, że w razie bezpotomnej śmierci Ludwika,
tron węgierski i czeski przypadnie Habsburgom. Układ ten przypieczętowały
obietnice podwójnego małżeństwa: Ludwik Jagiellończyk miał w przyszłości
poślubić arcyksiężniczkę Marię, wnuczkę cesarza, a księżniczka Anna, córka
Władysława i siostra Ludwika, miała zostać żoną jednego z dwóch arcyksiążąt:
Karola (przyszłego cesarza Karola V), lub Ferdynanda. Ostatecznie, została żoną
Ferdynanda. W taki właśnie sposób Habsburgowie, drogą zręcznie zawieranych
małżeństw, opanowywali kolejne europejskie trony. Nic więc dziwnego, że wkrótce
powstało słynne powiedzenie: „Niech inni prowadzą wojny, a ty, szczęśliwa
Austrio, zaślubiaj! Bo co innym daje Mars, tobie daje Wenus”. Na pozór nic
złego się nie stało. Ludwik był jeszcze dzieckiem i mógł mieć wielu potomków.
Niestety, zginął bezpotomnie w 1526 r. w bitwie z Turkami pod Mohaczem w wieku
zaledwie 20 lat (zupełnie jak Władysław Warneńczyk).
 |
| 3. Ludwik II Jagiellończyk. |
Ferdynand I Habsburg,
będąc już wtedy arcyksięciem Austrii, upomniał się o swe dziedzictwo. Szybko
koronował się na króla Czech i zgłosił pretensję do tronu Węgier. Część
szlachty węgierskiej nie chciała jednak Habsburga na tronie i wybrała na króla
Jana z rodu Zápolya, brata pierwszej żony Zygmunta Starego, Barbary. Ferdynandowi
udało się koronować na króla Węgier, ale Zápolya uważał, że to jemu, jako
rodowitemu Węgrowi, należy się tron. Między pretendentami wybuchła wojna
domowa, której bacznie przypatrywała się Turcja i Polska.
 |
| 4. Jan Zapolya. |
Co
na to Polska?
Zygmunt Stary zachował
neutralność wobec konfliktu, choć dla Polski byłby korzystniej, gdyby to Zápolya
został królem. Wzmacnianie Habsburgów stało w sprzeczności z polską racją
stanu, o czym doskonale wiedziała królowa Bona, bez wątpienia jedna z
najwybitniejszych polskich królowych. Zygmunt, władca jeszcze na wskroś
średniowieczny i nieco przereklamowany, stał na stanowisku nienaruszalności
postanowień wiedeńskich z 1515 r., a ponadto obawiał się odnowienia antypolskiego
sojuszu pomiędzy Habsburgami a Moskwą. Sami Austriacy też nie próżnowali,
starając się skaptować jak najwięcej dygnitarzy koronnych do swego stronnictwa,
któremu przewodził kanclerz wielki koronny i kasztelan krakowski, Krzysztof
Szydłowiecki, pobierający niemałą pensję od dworu wiedeńskiego. Wkrótce pojawiła
się szansa na podjęcie rokowań między stronami.
 |
| 5. Jan Matejko: "Zygmunt Stary i Bona Sforza". |
W 1527 r. Zápolya
doznał ciężkiej klęski w wojnie z Ferdynandem i uszedł do Polski. Gościny
udzielił mu hetman Jan Tarnowski, a król Zygmunt zapewnił nienaruszalność. Narodowy
król Węgier nie wiedząc innego wyjścia, zwrócił się w następnym roku do sułtana
Sulejmana II Wspaniałego z prośbą o pomoc, uznając się jego lennikiem. Sułtan
zgodził się i w roku 1529 najechał Węgry, zdobywając ich stolicę – Budę oraz
odzyskując dla Jana większą część Węgier, po czym ruszył na posiadłości
Ferdynanda, docierając aż pod Wiedeń, ale nie podjął się oblężenia miasta.
Karta się odwróciła, teraz Ferdynandowi groziła klęska, mimo, że większość
monarchów europejskich widziała w nim prawowitego króla Węgier. Zápolya z kolei
został okrzyknięty sojusznikiem Turków, za co papież Klemens VII obłożył go
ekskomuniką. Ferdynand przerażony szybkimi postępami wojsk sułtana, wystąpił z
propozycją rokowań z Janem, za pośrednictwem Zygmunta Starego i księcia
saskiego, Jerzego Brodatego, męża Barbary Jagiellonki, córki Kazimierza Jagiellończyka,
a więc siostry Zygmunta Starego.
 |
| 6. Łukasz Cranach Starszy: "Książę saski Jerzy Brodaty". |
Kongres
w Poznaniu
Inicjatywa podjęcia
rozmów pokojowych pomiędzy zwalczającymi się królami Węgier, wyszła od księcia
saskiego na początku 1530 r. Zygmunt Stary podchwycił pomysł i rozpoczęła się
wymiana korespondencji pomiędzy zainteresowanymi stronami. Zarówno Zápolya jak
i Ferdynand, wyrazili zgodę na rokowania, które prowadzić mieli wybrani przez
nich delegaci, a rolę pośredników pełnić mieli przedstawiciele króla polskiego
i księcia saskiego. Pozostał tylko wybór miejsca. Początkowo myślano o
Wrocławiu, ale stanowczo sprzeciwiał się temu Zápolya, jako, że Wrocław leżał
na ziemiach należących do Ferdynanda i zaproponował dowolne miejsce w Polsce.
Zygmunt Stary zgodził się na takie rozwiązanie i wyznaczył Poznań, jako miejsce
najlepiej nadające się do takiego zjazdu.
 |
| 7. Łukasz Cranach Młodszy: "Zygmunt Stary". |
Dlaczego akurat Poznań?
Miasto przeżywało wówczas swój „złoty wiek”, było bogate, ludne i, jak na
ówczesne warunki, dość duże. Ponadto, dwadzieścia lat wcześniej w 1510 r.,
odbył się tu podobny kongres, zwołany w sprawie zatargów z Krzyżakami. Królowi
zależało na odpowiedniej oprawie kongresu, a zatem nie mógł on odbywać się w
byle jakiej mieścinie. Ponadto, Jagiellonowie darzyli Poznań szczególnym sentymentem i hojnie obdarowywali przywilejami. Niespodziewanie,
kiedy już wszystko zostało ustalone, Jan Zápolya sprzeciwił się Poznaniowi,
jako miejscy odbycia zjazdu, tłumacząc się zbyt dużą odległością od Węgier,
jednak obiekcje te, a może po prostu gra na zwłokę, zostały odrzucone. Król
Zygmunt wyznaczył termin rozpoczęcia zjazdu na 29 września 1530 r. Oprócz
negocjacji pokojowych, mających doprowadzić do zakończenia wojny na Węgrzech,
drugą sprawą, którą miał się zająć zjazd, było małżeństwo dziesięcioletniego
Zygmunta Augusta (koronowanego właśnie na króla Polski dzięki zabiegom Bony), z
czteroletnią córką Ferdynanda, Elżbietą.
 |
| 8. Ferdynand I Habsburg. |
Gospodarzem zjazdu, a
także prawdopodobnie głową delegacji polskiej, został biskup poznański Jan
Latalski, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. Pozostali
delegaci z ramienia Zygmunta Starego zostali tak dobrani, aby uniknąć wszelkich
zatargów. Wśród nich znajdowali się zarówno zwolennicy Zápoly, jak i
Habsburgów. Do tych pierwszych zaliczali się: Andrzej Krzycki, najpierw biskup
przemyski, później płocki, wreszcie arcybiskup gnieźnieński i poeta. Ponadto w
skład delegacji polskiej wszedł wojewoda krakowski Andrzej Tęczyński i hetman
Jan Tarnowski. Stronnictwo prohabsburskie reprezentowali: kanclerz Krzysztof
Szydowiecki, Łukasz Górka, starosta generalny Wielkopolski i dr Jan Chojeński,
sekretarza wielki koronny.
 |
| 9. Biskup Jan Latalski. |
Delegacja saska zjawiła
się w składzie: Jan Schleynitz, biskup Miśni, dr Szymon Pistoris, profesor
prawa na uniwersytecie w Lipsku i jednocześnie kanclerz książęcy oraz dr
Krzysztof Karlewicz, sekretarz biskupa miśnieńskiego. Tylko delegacja polska i
saska przyjechała do Poznania na czas, Austriacy i Węgrzy spóźnili się.
Przedstawiciele Ferdynanda pojawili się w Poznaniu 4 października, a byli to:
Zygmunt Herberstein, dyplomata i dr Jan von Salza, prawnik. Członkiem delegacji
austriackiej był także biskup wrocławski Beatus Wiedemann. Delegacja węgierska,
z racji odległości, przybyła do Poznania dopiero 15 października, a w jej skład
wchodzili: Franciszek Frangepan, arcybiskup Kalocsy, Jan Łaski biskup-elekt
veszpremski, bratanek arcybiskupa gnieźnieńskiego Jan Łaskiego, a w przyszłości
gorliwy zwolennik reformacji i duchowny
kalwiński, dr Stefan Werböczy prawnik, Hieronim Łaski, brat Jana, wojewoda
sieradzki, a z nominacji Zápoly, także siedmiogrodzki, Franciszek Drugeth,
krewny Jana Zápoly i niejaki dr Andrzej, prepozyt ostrzyhomski.
Obrady zjazdu, wobec
przebudowy zamku, odbywały się w ratuszu, jeszcze wówczas gotyckim. Każdego
dnia obrad, delegaci polscy zjawiali się jako pierwsi i zapraszali którąś ze
stron na rozmowy, bowiem delegaci polscy i sascy rozmawiali osobno z
Austriakami i Węgrami. Prawdopodobnie jednak, większość decyzji podejmowano podczas
zakulisowych spotkań, na przyjęciach i ucztach, których z pewnością nie
zabrakło. Delegaci sascy, austriaccy i węgierscy, korzystali zapewne w gościny mieszczan
i szlachty, natomiast Polacy mieszkali prawdopodobnie w zamku, mimo trwającego
remontu. Problemu z kwaterą nie mieli natomiast Łukasz Górka i biskup Latalski.
Górka miał swój dom w Poznaniu, choć nie zbudowano jeszcze pałacu Górków, a
biskup mieszkał w pałacu na Ostrowie Tumskim.
Mieszkańcy Poznania z
żywym zainteresowaniem śledzili obrady zjazdu, a przy okazji mogli się
nasłuchać opowieści o bieżących wydarzeniach na świecie, z delegatami bowiem
przybyła służba, stanowiąca zawsze doskonałe źródło informacji i plotek.
Rozmowy jednak szły jak po grudzie. Prohabsburscy delegaci polscy i Sasi
popierali stanowisko Ferdynanda, jednakże druga część polskiej delegacji podtrzymywała
racje Zápoly. Obie strony nie chciały jednak iść na zbyt dalekie ustępstwa.
Obrady zakończyły się na początku listopada i właściwie okazały się całkowicie
bezowocne. Zawarto zaledwie roczny rozejm, w praktyce i tak nie przestrzegany,
a sprawa małżeństwa Zygmunta Augusta i Elżbiety Habsburżanki została odłożona.
Dopiero trzy lata później podjęto decyzję o zaślubinach tej pary, ale dopiero w
momencie osiągnięcia przez nich „lat sprawnych”.
Po zjeździe, Jan
Zápolya dążył do zawarcia sojuszu z Polską, występując o zgodę na poślubienie
pierworodnej córki Zygmunta Starego i Bony, Izabeli Jagiellonki. Zgodę uzyskał
dopiero w 1538 r., po podpisaniu pokoju z Ferdynandem w Wielkim Waradynie, na
mocy którego, Jan miał rządzić na 2/3 terytorium Węgier, które po jego śmierci
miały przejść pod panowanie Ferdynanda. Do ślubu z Izabelą doszło w 1539 r.,
ale już rok później Jan zmarł. Krótko przed śmiercią Jan Zápolya doczekał się
syna, Jana Zygmunta. Kiedy Ferdynand upomniał się o swoje dziedzictwo, Izabela
i panowie węgierscy odmówili i odwołali się do pomocy tureckiej.
 |
| 10. Łukasz Cranach Młodszy: "Izabela Jagiellonka". |
Sułtan wysłał
na Węgry swe wojska w 1541 r. doszło do rozbioru tego królestwa. Część zachodnia
i północna przypadła Habsburgom, część środkowa została włączona w skład
Imperium Osmańskiego, a wschodnią (Siedmiogród) przekształcono w zależne od
Turcji, księstwo lenne. Podział ten utrzymał się aż do 1699 r.
Mimo mizernych
rezultatów, zjazd przyniósł pewne korzyści Poznaniowi. Dzięki kongresowi,
Europa usłyszała o tym mieście, poznańscy mieszczanie mieli możliwość znaleźć
się w centrum wielkiej dyplomacji, a król Zygmunt Stary pochwalić tak
pięknym i bogatym miastem.
Źródło:
Marciniak P., Kongres międzynarodowy w Poznaniu w 1530 roku, w: Zamek książąt, królów, starostów,
„Kronika Miasta Poznania”, nr 4, 2004.
Pociecha W., O zjedzie w Poznaniu w roku 1530, www.wbc.poznan.pl
Silnicki T., Kongres poznański 1530 r., „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa
Przyjaciół Nauk”, R. 7, 1933, www.wbc.poznan.pl
Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506-1548),
Warszawa 1979.
Źródło fotografii:
1.By hu:Szerkesztő:Tolfavi (a kép szerzője; feltöltő a magyar nyelvű Wikipédiában) SzentKorona_elől.jpg: hu:Szerkesztő:Tolfavi (a kép szerzője; feltöltő a magyar nyelvű Wikipédiában) derivative work: CSvBibra (hu:Fájl:SzentKorona elol.jpg SzentKorona_elől.jpg) [Public domain], via Wikimedia Commons
2. By Master of Litoměřice Altarpiece ([1]) [Public domain], via Wikimedia Commons
3. After Titian [Public domain], via Wikimedia Commons
4. By Velii, Casparis Ursini [Public domain], via Wikimedia Commons
5. Jan Matejko [Public domain], via Wikimedia Commons
6. Workshop of Lucas Cranach the Elder [Public domain], via Wikimedia Commons
7. Lucas Cranach the Younger [Public domain], via Wikimedia Commons
8. See page for author [Public domain], via Wikimedia Commons
9. By No machine-readable author provided. Mathiasrex assumed (based on copyright claims). [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html), CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/) or CC BY 2.5 (http://creativecommons.org/licenses/by/2.5)], via Wikimedia Commons
10. Lucas Cranach the Younger [Public domain], via Wikimedia Commons
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz