P
|
rzy
Starym Rynku, w okazałej kamienicy należącej kiedyś do Jana Baptysty Quadro z
Lugano, budowniczego poznańskiego ratusza, znajduje się Muzeum Literackie
Henryka Sienkiewicza, owoc pasji Ignacego Mosia, wybitnego poznaniaka
zafascynowanego twórczością pisarza-noblisty.
Na początek kilka osobistych refleksji. Po
raz pierwszy zwiedziłem poznańskie muzeum Sienkiewicza już w pierwszej klasie
ogólniaka. Uczyłem się wówczas w Liceum Ogólnokształcącym im. Henryka
Sienkiewicza we Wrześni. Ze względu na osobę patrona szkoły, każda klasa miała
niejako obowiązek zobaczyć to muzeum. Zresztą, zgodnie z życzeniem założyciela
muzeum Ignacego Mosia, uczniowie szkół, którym patronuje Sienkiewicz, mieli
wstęp wolny do muzeum. Pamiętam, że przywitał nas elegancki i pogodny starszy
pan, który z wielkim przejęciem i jeszcze większą pasją opowiadał o Sienkiewiczu.
Później wychowawczyni powiedziała nam, że ten człowiek, to Ignacy Moś. Wówczas
jednak niewiele mówiło mi to nazwisko.
1. Henryk Sienkiewicz, mal. Kazimierz Pochwalski. |
Kolejne spotkanie z pamiątkami po
Sienkiewiczu miało miejsce pod koniec liceum kiedy to, podczas szkolnej
wycieczki, zwiedziliśmy bodaj najbardziej znane muzeum autora Trylogii, znajdujące się w jego pałacyku
w Oblęgorku. Pałacyk otrzymał Sienkiewicz w darze od narodu z okazji 25-lecia
pracy literackiej w 1900 r. Najwięcej jednak o autorze mówią jego dzieła.
2. Muzeum Sienkiewicza w Poznaniu, fragment ekspozycji. |
Henryk Sienkiewicz należy do najbardziej
znanych polskich pisarzy. Od lat wygrywa plebiscyty na najpopularniejszego literata
w naszym kraju. Chyba w każdym domu znajdzie się choć jedno z jego dzieł. Na
popularność autora Quo Vadis wpływają
też liczne, mniej lub bardziej udane, ekranizację jego powieści i to zarówno te
krajowe, jak i zagraniczne. Czy jednak Sienkiewicz dalej jest tak chętnie
czytany poza szkołą, gdzie od lat jego książki utrzymują się w kanonie lektur?
Przyznam, że w dzieciństwie i wczesnej młodości należałem do licznego grona
wielbicieli twórczości Sienkiewicza. Uwielbiałem W pustyni i w puszczy i Krzyżaków,
natomiast Trylogię i Quo Vadis wręcz pochłonąłem, czytając je
nieraz do późnych godzin nocnych.
3. Jan Onufry Zagłoba, herbu "Wczele". |
Muszę jednak przyznać, że dziś, po latach, moja
fascynacja utworami Sienkiewicza nieco już przygasła. Nie twierdzę, że nigdy
nie powrócę do jego powieści, ale zdecydowanie wyżej cenię innych pisarzy
polskich współczesnych autorowi Rodziny
Połanieckich, jak choćby Józefa Ignacego Kraszewskiego, którego Sienkiewicz
uważał za swego mistrza oraz Bolesława Prusa i Władysława Reymonta. Nie ujmuję rzecz
jasna Sienkiewiczowi wielkiego talentu, wszak całe pokolenia wychowały się na
jego książkach, po prostu twórczość innych pisarzy z przełomu XIX i XX wieku,
nie tylko polskich zresztą, bardziej do mnie przemawia. Do dziś jednak wielu
Polaków patrzy na Nerona, Jana Kazimierza, Janusza Radziwiłła, księdza
Kordeckiego, Jan Sobieskiego czy Bohdana Chmielnickiego oczami Sienkiewicza,
choć postacie historyczne niewiele mają wspólnego ze swoimi literackimi
odpowiednikami. Przejdźmy teraz do związków Sienkiewicza z Wielkopolską i
poznajmy historię jego muzeum w Poznaniu.
4. Sala w poznańskim muzeum Sienkiewicza. |
Sienkiewicz
a Wielkopolska
Wielkopolska nie stanowiła najważniejszego
miejsca w życiu i twórczości Sienkiewicza, niemniej pisarz interesował się tą
ziemią i stosunkiem władz pruskich do polskości na tych terenach, a także
zajmował go konflikt polsko-niemiecki, co znalazło odbicie w Krzyżakach. W zaborze pruskim toczy się
akcja dwóch nowel Sienkiewicza: Z
pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880) i Bartek zwycięzca (1882). Problematyką pierwszej noweli jest duszna
atmosfera pruskiej szkoły, w której nie tylko usiłuje się germanizować polskie
dzieci, ale także przeciąża ich pamięć zmuszaniem do opanowania mało istotnych
danych. Głównymi bohaterami utworu są: jedenastoletni Michaś i jego
korepetytor, „apostoł pozytywizmu” Wawrzynkiewicz. Początkowo akcja noweli
miała być osadzona w Królestwie Polskim, ale ze względów cenzuralnych
przeniesiono ją do zaboru pruskiego. Utworów jest w istocie krytyką
tradycyjnych metod nauczania i manifestacją pozytywistycznych sposobów
wychowania.
5. Fragment ekspozycji w poznańskim muzeum. |
Bartek
zwycięzca to z kolei utwór mocno wpisujący się w walkę o
utrzymanie polskości w zaborze pruskim. Tytułowy bohater Bartek Słowik,
wielkopolski chłop, zostaje powołany do wojska pruskiego i bierze udział w
wojnie prusko-francuskiej 1870-1871. Ogłupiony przez pruską propagandę, walczy
z determinacją i poświęceniem, a jego zasługi doceniają przełożeni. Podczas
walk bierze do niewoli kilku żołnierzy z armii francuskiej, wśród których byli
Polacy. Pod wpływem rozmów z nimi, zaczyna się zastanawiać nad sensem swojego
poświęcenia dla Prus, rozterki zaś zalewa alkoholem. Po zakończeniu wojny wraca
w rodzinne strony. Na miejscu okazuje się, że jego gospodarstwo jest podupadłe,
a zasługi wojenne nic nie znaczą dla miejscowych Niemców, dla których jest po
prostu Polakiem, a nie pruskim żołnierzem. Mało tego, wdaje się bójkę z
nauczycielem, który znęca się nad jego synem, w efekcie czego trafia do więzienia. Po
powrocie okazuje się, że nawet Polacy odwracają się od niego. Bartkowi porzuca więc rodzinne strony.
6. Juliusz Kossak "Kmicicowa kompania". |
Na początku XX w. Sienkiewicz aktywnie
włączył się w walkę przeciw coraz silniejszej germanizacji zaboru pruskiego. W
licznych artykułach i „listach otwartych” do Wilhelma II, zdecydowanie potępił
ustawy wywłaszczeniowe, „rugi pruskie”, nakaz nauczania religii w języku
niemieckim i stanął w obronie strajkujących dzieci polskich. Jego
najgłośniejszą inicjatywą na tym polu była międzynarodowa ankieta ogłoszona w
1909 r., potępiająca politykę Niemiec wobec Polaków. W ankiecie wzięło udział
wielu znanych i szanowanych osobistości ze świata nauki i sztuki, a politycy
pruscy znaleźli się pod obstrzałem europejskiej opinii publicznej.
7. Sala w muzeum Sienkiewicza w Poznaniu. |
Sienkiewicz odwiedził Wielkopolskę cztery
razy, w latach: 1880, 1893, 1895 i 1899. Najważniejsza wydaje się ostatnia
wizyta pisarza w Wielkopolsce, podczas której wziął udział w uroczystości
odsłonięcia pomnika Juliusza Słowackiego w Miłosławiu. Miłosław, niewielkie
miasteczko leżące niedaleko Wrześni, przypomniało o swoim istnieniu dwukrotnie
w ciągu XIX stulecia. Pierwszy raz podczas Wiosny Ludów. Pod tym miasteczkiem
30 kwietnia 1848 r., oddziały polskie pod dowództwem Ludwika Mierosławskiego
odniosły zwycięstwo nad wojskami pruskimi, dowodzonymi przez gen. Blumena.
Majątek w Miłosławiu przez długie lata należał do Mielżyńskich, ci jednak
sprzedali go w 1893 r. Józefowi Kościelskiemu, posłowi do parlamentu
niemieckiego, poecie, dramaturgowi, bibliofilowi, a przede wszystkim,
mecenasowi sztuki.
8. Pałac Kościelskich w Miłosławiu. |
On też ufundował pierwszy na ziemiach polskich pomnik
Juliusza Słowackiego, który stanął w pobliżu pałacu w Miłosławiu. Odsłonięcie
pomnika nastąpiło w 50. rocznicę śmierci poety, 16 września 1899 r. w asyście licznie
przybyłych gości. Punktem kulminacyjnym imprezy była mowa wygłoszona na cześć
Słowackiego przez powszechnie już uwielbianego Henryka Sienkiewicza. Poza nim,
Kościelski zaprosił na uroczystości ok. 300 gości, w tym naukowców, artystów,
pisarzy ziemian oraz działaczy społecznych i politycznych.
9. Pomnik Słowackiego w Miłosławiu. |
Relacja z tego wydarzenia znalazła się w
publikacji Marianna i Róże. Życie
codzienne w Wielkopolsce w latach 1890 – 1914 z tradycji rodzinnej. Jest to
swego rodzaju pamiętnik powstały w oparciu o archiwum rodzinne Malinowskich i
Jasieckich, „spisany” przez Mariannę z Malinowskich Jasiecką. Oto fragment
poświęcony uroczystości odsłonięcia pomnika Słowackiego w Miłosławiu i udziału
w nim Sienkiewicza: Na uroczystość
odsłonięcia pomnika, która odbyła się w minioną niedzielę dnia szesnastego
września, Pan Kościelski sprosił wielu wybitnych gości z Królestwa i z
Małopolski, a wśród nich największego z wielkich nam współczesnych – Henryka
Sienkiewicza. Około trzystu osób zebrało się na to narodowe święto. Całe
sąsiedztwo ziemiańskie polskie, działacze społeczni z Wielkiego Księstwa
Poznańskiego, duchowieństwo, ludzie nauki i sztuki zostali poproszeni do
uczestniczenia w święcie. Naturalnie nie było możliwe na parę dni przyjąć tyle
osób w Miłosławiu, bo takiego tłumu w żadnej prywatnej rezydencji przyjąć
niepodobna. Wielkopolanie uczestniczyli w samej tej niedzielnej uroczystości –
w odsłonięciu pomnika i wysłuchaniu mowy Henryka Sienkiewicza oraz
towarzyszącego uroczystości wielkiego koncertu. […] Henryk Sienkiewicz zaczął przemawiać w zupełnej ciszy. Mówił dobitnie,
pięknie. Wskrzesił w swoich słowach postać i dzieła Juliusza Słowackiego.
Powtórzyć jego słów nie potrafię, choć słuchałam z całą uwagą. Brzmiały i
mądrze, i wzruszająco i Zosia serdecznie się popłakała, słuchając przemówienia.
Po zakończeniu mowy Sienkiewicza i hucznych na jego cześć oklaskach chór
wykonał pieśń, do której słowa ułożył specjalnie na ten dzień właściciel
Miłosławia pan Kościelski. Pod świeżo odsłoniętym pomnikiem złożono wiele
żywych kwiatów. Na tym uroczystość zakończono.
10. Juliusz Kossak "Przeprawa Skrzetuskiego". |
Ignacy
Moś i jego muzeum
Muzeum Literackiego Henryka Sienkiewicza w
Poznaniu zapewne nie powstałoby gdyby nie Ignacy Moś (1971-2001). Moś urodził
się w wielkopolskim Ostrzeszowie w 1917 r. Po ukończeniu szkoły podstawowej, przygotowywał
się do zawodu kupca i pracował jako subiekt. W okresie okupacji, przyszły
kolekcjoner pamiątek po Sienkiewiczu wraz z całą rodziną, został przesiedlony
do Kielc. Stamtąd często jeździł do Oblęgorka, gdzie jego przyjaciel Bolesław
Cybulski administrował majątkiem Sienkiewiczów. Moś zresztą sam poznał dzieci
Henryka Sienkiewicza: Henryka Józefa i Jadwigę Korniłowiczową i zaprzyjaźnił
się z nimi. Kult pisarza tak żywy w Oblęgorku, udzielił się także Mosiowi. W
1944 r. Henryk Józef Sienkiewicz i Bolesław Cybulski zostali aresztowani przez
gestapo. Moś, dzięki solidnej łapówce, doprowadził do ich uwolnienia. Henryk
Józef w dowód wdzięczności ofiarował mi unikatowe wydanie Quo Vadis z dedykacją.
11. Dworek-muzeum H. Sienkiewicza w Oblęgorku. |
W 1945 r. Moś powrócił do rodzinnego Ostrzeszowa,
gdzie założył sklep, ale wkrótce musiał go zamknąć. W 1951 r. przeniósł do
Poznania, gdzie otworzył dobrze prosperujący sklep z obuwiem, który prowadził
do lat siedemdziesiątych. Jego największą pasją stało się jednak zbieranie
pamiątek po Sienkiewiczu. Jeździł po całym kraju, kupując w antykwariatach
autografy pisarza, kolejne wydania jego dzieł, obrazy, rzeźby i inne pamiątki
po autorze Potopu. Jego kolekcja tak
się z czasem rozrosła, że postanowił przekazać zbiory narodowi i założyć
muzeum, w którym byłby one eksponowane. W połowie lat siedemdziesiątych
wystąpił do władz miasta z prośbą o założenie w Poznaniu muzeum Henryka
Sienkiewicza. Ówczesny prezydent Poznania Andrzej Wituski, wyraził zgodę na
powstanie takiej placówki, jako filii Biblioteki Raczyńskich. W październiku
1977 r. Ignacy Moś przekazał notarialnie swoje zbiory państwu polskiemu. Na
siedzibę muzeum wybrano zabytkową kamienicę przy Starym Rynku 84. Po
przeprowadzeniu remontu, 10 czerwca 1978 r. nastąpiło uroczyste otwarcie
muzeum. Moś został jego honorowym kustoszem.
12. Kamienica przy Starym Rynku 84 - siedziba muzeum. |
Wnętrza kamienicy, w której mieści się
muzeum zostały tak zaaranżowane, aby tłem dla zbiorów Mosia były wnętrza salonu
z przełomu XIX i XX wieku. Pierwotna kolekcja Ignacego Mosia była i jest stale
uzupełniania i powiększana, dzięki innym darczyńcom i zakupom samej Biblioteki
Raczyńskich. W zbiorach muzeum znajduje się spora kolekcja książek (ok. 4000
woluminów).
13. Tablica na ścianie muzeum. |
Są to głównie książki o samym Sienkiewiczu i jego twórczości,
poszczególne wydania wszystkich jego dzieł i to w 39 wersjach językowych.
Muzeum może pochwalić się także sporą kolekcją medali poświęconych zarówno
Sienkiewiczowi, jaki i innym polskim pisarzom, obejmującą ok. 460 pozycji.
Niezwykle cenne są rękopisy zgromadzone i eksponowane w muzeum. Można obejrzeć
korespondencję autora Trylogii,
brulion listu otwartego do cesarza Wilhelma II z 1906 r., a także obrazy,
rzeźby oraz rysunki scenografii do filmowych ekranizacji dzieł Sienkiewicza.
itp. W zbiorach muzeum znajdują się także bezcenne eksponaty, jakimi są: odlew
maski pośmiertnej Sienkiewicza i jego prawej dłoni.
14. Fragment ekspozycji muzealnej. |
Muzeum to nie tylko stała wystawa
poświęcona Sienkiewiczowi, ale także odbywają się tu warsztaty dla dzieci,
młodzieży i seniorów, wystawy malarstwa, grafiki, rzeźby i fotografii, lekcje
muzealne, spotkania autorskie i promocje książek.
Niezależnie od tego, jak dziś oceniamy
twórczość Sienkiewicza, warto odwiedzić jego muzeum przy Starym Rynku, jeśli
ktoś tam jeszcze nie był. Pamiętajmy też o Ignacym Mosiu, w końcu „Moś to był
ktoś!”, jak mawiają w Poznaniu.
Bibliografia:
J. Fedorowicz, J. Konopińska, Marianna i róże. Życie codzienne w
Wielkopolsce w latach 1890 – 1914 z tradycji rodzinnej, Poznań 2016.
J. M. Lewandowski, Związki Henryka Sienkiewicza i jego twórczości z Wielkopolską, http://www.e-pw.pl/page.php/1/0/show/125/
[dostęp: 22.01.2018].
Muzea
Wielkopolski, Poznań 2004.
D. Płygawko, Ignacy Moś (1917 – 2001), „Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia
Adama Mickiewicza”, nr 37, 2002, http://docplayer.pl/61158831-Danuta-plygawko-ignacy-mos-rocznik-towarzystwa-literackiego-imienia-adama-mickiewicza-37.html
[dostęp: 22.01.2018].
Źródło
fotografii:
1. By Kazimierz Pochwalski (1855-1940) (culture.pl) [Public domain], via Wikimedia Commons
2. By Koefbac (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
3. By Piotr Stachiewicz (1858-1938) [Public domain], via Wikimedia Commons
4. By Koefbac (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
5. By Koefbac (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
6. Juliusz Kossak [Public domain], via Wikimedia Commons
7. By Koefbac (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
8. http://fotopolska.eu/281155,foto.html
9. http://fotopolska.eu/936570,foto.html
10. Juliusz Kossak [Public domain], via Wikimedia Commons
11. By Mirosława Mielczarek (Own work) [CC BY 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0)], via Wikimedia Commons
12. By Danapass (Own work) [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)], via Wikimedia Commons
13. By Danapass (Own work) [CC BY-SA 3.0 pl (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)], via Wikimedia Commons
14. By Koefbac (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz