Zamek Wilhelma II

Rezydencja króla Prus i cesarza Niemiec Wilhelma II, to jeden z najważniejszych i największych budynków poznańskiego śródmieścia. Warto przy tej okazji podkreślić, iż jest to nie zamek cesarski, a królewski. Na terenie Prus bowiem cesarze niemieccy, a jednocześnie królowie pruscy, bardziej cenili sobie tytuł króla, niż cesarza. Potocznie jednak zwie się on zamkiem cesarskim dla odróżnienia od zamku Przemysła II. Jego budowa podniosła rangę Poznania, gdyż od tej pory stał się on miastem rezydencjonalnym cesarza, a więc awansował do najważniejszych miast cesarstwa Hohenzollernów. Jest on też ostatnim zbudowanym w Europie zamkiem monarszym.

Budowę rozpoczęto w 1905 roku, a zakończono już 5 lat później. Cesarz Wilhelm (zwany z Poznaniu pieszczotliwie Wilusiem), otrzymał klucze do swej nowej rezydencji 21 sierpnia 1910 roku, choć nie był on jeszcze wykończony. Wtedy też po raz pierwszy przyjechał on do Poznania. Monarcha był tu jeszcze dwa razy: w 1913 roku podczas otwarcia kaplicy zamkowej, oraz w 1915 roku, kiedy przebywał tu ze swoim sztabem, planując ofensywę przeciw Rosji. Wilhelm II, w przeciwieństwie do swoich poprzedników, ceniących skromność i oszczędność, uwielbiał przepych i bogactwo. Osobiście decydował o tym, co w zamku ma się znaleźć. Budynek zaprojektował Franz Schwechten w stylu neoromańskim

Zamek z czasów Wilhelma II. Źródło: Wikipedia.

Centralnym elementem zamku jest wieża, w której niegdyś znajdował się kaplica cesarska, zbudowana w stylu bizantyjskim, bogato zdobiona mozaikami i marmurem, wzorowana na Capella Palatina z Palermo.

Nieistniejąca już kaplica zamkowa. Źródło: Wikipedia.

Dzisiaj nic nie pozostało z tej przepięknej kaplicy, gdyż w latach II wojny światowej została przebudowana na rozkaz Hitlera i zamieniona na jego prywatny gabinet, ale o tym później. Wilhelm lubił nawiązywać do innych kultur i epok historycznych. Na tyłach budynku mieści się ogród różany i dziedziniec, nawiązujący do słynnego Dziedzińca Lwów z pałacu Alhambra w Grenadzie. Pośrodku stoi fontanna Lwów, wierna kopia tej z Grenady.  

Fontanna Lwów. Źródło: Wikipedia.

Niewiele pozostało do dzisiaj z oryginalnego wyposażenia zamku. Jednym z niewielu przedmiotów, które pozostały po Hohenzollernach, jest okazały, pięciotonowy tron dla cesarza i jego małżonki, cesarzowej Augusty Wiktorii. Nawiązuje on w swej stylistyce do siedzisk indyjskich maharadżów. W 1934 roku tron został wywieziony z zamku i przetransportowany do katedry w Gnieźnie. Został umieszczony w podziemiach tamtejszej katedry, gdzie popadł z zapomnienie. Przypomniano sobie o nim przypadkowo w 1993 roku i sprowadzono z powrotem do Poznania.

Po wybuchu powstania wielkopolskiego i odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dawna rezydencja cesarza przeszła na własność Polaków. Usunięto symbole pruskiej władzy, z zamek najpierw był siedzibą ministra byłej Dzielnicy Pruskiej, a potem stał się oficjalną rezydencją prezydentów Rzeczpospolitej. Dolne piętra przeznaczono na sale wykładowe utworzonego właśnie Uniwersytetu Poznańskiego.

Po wkroczeniu Niemców do Poznania w 1939 roku, zamek stał się siedzibą kanclerza III Rzeszy – Adolfa Hitlera. Wkrótce przybył tu Albert Speer nadworny architekt wodza. Zamek został gruntownie przebudowany. Okazałą kaplicę zamkową zamieniono na gabinet Hitlera. Do wieży, na wysokości gabinetu dobudowano (istniejący do dziś) mały balkon, skąd wódz mógł oglądać defilady wojskowe. Drugie piętro zajął namiestnik tzw. Kraju Warty – Artur Greisera. W piwnicach zbudowano schron przeciwlotniczy. Usunięto niemal cały dotychczasowy wystrój wnętrz. Wtedy powstało też otwierające się trzema arkadami główne wejście  Prace nad przebudową zamku przerwano w 1944 roku. W czasie walk o Poznań w 1945 roku zamek został poważnie uszkodzony.

Po wyzwoleniu zastanawiano się nad jego rozbiórką, lub przebudową w stylu socrealistycznym (na szczęście nie zrealizowano żadnego z tych planów). Początkowo zamek miał być siedzibą Komitetu Wojewódzkiego PZPR, jednak towarzysze uznali, że dawna rezydencja reakcyjnego monarchy nie nadaje się na siedzibę wojewódzkich struktur partii robotniczo-chłopskiej. Zdecydowano jednak o rozbiórce uszkodzonego szczytu wieży, obniżając jej wysokość o 30 metrów. Budynek stał siedzibą władz miejskich i pozostał nią do 1962 roku, kiedy to włodarze miast przenieśli się do budynku przy Placu Kolegiackim. Zamek został przekształcony w Centrum Kultury Zamek, którym jest do tej pory, pełniąc ważną rolę w życiu kulturalnym stolicy Wielkopolski. W 1979 roku wpisano budynek do rejestru zabytków. 

Stan obecny zamku. Źródło: Wikipedia.

Zamek może nie budzić pozytywnych skojarzeń, ale nie ulega wątpliwości, że stanowi on nieodłączny element krajobrazu poznańskiego śródmieścia.

Źródło:

Marcin J. Januszkiewicz, Adam Pleskaczyński, Podręcznik Poznańczyka, albo 250 dowodów wyższości Poznania nad resztą świata, Poznań 2002.

Poznań. Przewodnik po zabytkach i historii, praca zbiorowa, Poznań 2003.