POZNAŃSKIE HISTORIE: 10 atrakcji powiatu ostrzeszowskiego

niedziela, 1 grudnia 2019

10 atrakcji powiatu ostrzeszowskiego

eśli spojrzymy na mapę województwa wielkopolskiego, to znajdziemy powiat ostrzeszowski w swoistym klinie stanowiącym południowy kraniec województwa. Sąsiadują z nim powiaty: kępiński, ostrowski i kaliski. Ziemia ostrzeszowska stanowiła niegdyś terytorium pograniczne pomiędzy historyczną Wielkopolską a Dolnym Śląskiem. Pod względem powierzchni, powiat ostrzeszowski zajmuje 17 miejsce w województwie.

Oprócz stolicy powiatu, czyli starego, królewskiego miasta Ostrzeszowa, w powiecie znajdują się jeszcze dwa miasta, które także mogą pochwalić się średniowieczną metryką, a mianowicie Grabów nad Prosną i Mikstat. Zapraszam dziś na wycieczkę po powiecie ostrzeszowskim śladem 10 (moim zdaniem) najciekawszych miejsc w tym powiecie. Oczywiście atrakcji turystycznych jest tu znacznie więcej. Kolejność ich rozmieszczenia w tym swoistym rankingu jest zupełnie przypadkowa.

1. Herb powiatu ostrzeszowskiego.

1. „Baszta Kazimierzowska” w Ostrzeszowie

Ostrzeszów posiada wyjątkowo starą metrykę. Pierwsze wzmianki o tym mieście pochodzą z 1283 r. Ostrzeszów posiadał już wtedy prawa miejskie, choć nie da się dokładnie ustalić daty lokacji osady. Mogło to mieć miejsce pomiędzy rokiem 1261 a 1283. „Złoty wiek” miasta rozpoczął się w czasach panowania Kazimierza Wielkiego i trwał do połowy XVII w. Z ostatnim Piastem wiąże się budowla stanowiąca największą atrakcję turystyczną Ostrzeszowa. Mowa tu o „Baszcie Kazimierzowskiej”, będącej pozostałością dawnego zamku wzniesionego z rozkazu króla dla ochrony granic państwa. Zabudowa dziedzińca zamkowego była pierwotnie drewniana, dopiero około połowy XV w. wybudowano ceglane budynki, w tym istniejącą po dziś dzień wieżę.

2. Baszta zamkowa w Ostrzeszowie.

Obok zadań obronnych, ostrzeszowski zamek pełnił także funkcje administracyjne. Był on bowiem siedzibą starosty, czyli przedstawiciela króla w terenie. Zamek został zniszczony podczas „potopu szwedzkiego”, ale szybko go odbudowano. Budynek był użytkowany do 1785 r., później stopniowo niszczał, aż w 1843 r. podjęto decyzję o jego rozbiórce. Do dziś przetrwały jedynie resztki muru obronnego i wysoka na 24 metry, pięciokondygnacyjna wieża zbudowana na planie kwadratu, która na wysokości 11 metrów przechodzi w ośmiobok. Zabytek został odrestaurowany w 1960 r. i przeznaczony na cele muzealne.

2. Ostrzeszowska fara

Gotycki kościół farny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Ostrzeszowie należy do najciekawszych i najcenniejszych w Wielkopolsce. Początki świątyni sięgają czasów Kazimierza Wielkiego. Wtedy zbudowano prezbiterium i zakrystię. W XV stuleciu dobudowano nawę, ustawioną ukośnie w stosunku do prezbiterium. W 1620 r. kościół padł ofiarą pożaru, ale odbudowano go i konsekrowano już w 1623 r., nie zmieniając jego gotyckiej bryły. Ostrzeszowska fara jest budynkiem murowanym z cegły, jednonawowym z prezbiterium niższym i węższym od nawy.

3. Fara w Ostrzeszowie.

Wyposażenie kościoła pochodzi z różnych epok. Na belce tęczowej znajduje się scena Ukrzyżowania z XVI wieku, ambona z figurami czterech Ewangelistów pochodzi także z XVI stulecia. Ołtarz główny powstał na przełomie XIX i XX wieku, a jego najważniejszym elementem jest obraz przedstawiający Wniebowzięcia NMP. Ołtarze boczne pochodzą z XVIII i początków XIX wieku. Sensacją było odkrycie w latach pięćdziesiątych XX wieku polichromii zdobiącej wnętrza kościoła. Najstarsze wykonano w XV, a najmłodsze w XVIII wieku. Przedstawiają one sceny pasyjne oraz Sąd Ostateczny, choć nie brakuje też humorystycznych scen z życia mieszczan o chłopów, a nawet rzadkich w kościołach… diabłów.

3. Kompleks pobernardyński w Ostrzeszowie

Pięknie położony na niewielkim wzgórzu, barokowy zespół klasztorny zbudowany pierwotnie dla franciszkanów-bernardynów, a obecnie użytkowany przez siostry nazaretanki, należy do najokazalszych w Wielkopolsce. Klasztor wzniesiono dzięki hojności okolicznej szlachty, a szczególnie dwóch dostojników: starosty ostrzeszowskiego Andrzeja Siewierskiego i sędziego wieluńskiego Mikołaja Szyszkowskiego.

4. Klasztor pobernardyński w Ostrzeszowie.

Pierwszy, jeszcze drewniany klasztor wraz z kościołem, zbudowano w latach 1633 – 1638. Kompleks klasztorny spalili Szwedzi podczas „potopu”. Odbudowano go w latach 1680 – 1740, nadając obecną formę. Bernardyni byli gospodarzami tego miejsca do 1838 r., kiedy to przeprowadzono kasatę ostrzeszowskiego klasztoru, a kościół stał się filią parafii farnej. W 1933 r. zespół klasztorny przekazano siostrom nazaretankom. Kościół jest budynkiem jednonawowym, orientowanym, murowanym z cegły i otynkowanym. Wyposażenie świątyni jest barokowe, wnętrze zdobi polichromia wykonana w 1740 r. przez Antoniego Ignacego Linke oraz 23 herby szlachty ziemi ostrzeszowskiej.

4. Kościół p.w. Narodzenia NMP w Kotłowie

Jednym z najcenniejszych zabytków ziemi ostrzeszowskiej jest kościół romański p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kotłowie. Według Długosza, kościół ufundował słynny Piotr Włast zwany Duninem w 1108 r. Pierwsza archiwalna wzmianka o kościele pochodzi jednak z 1203 r. Oczywiście kościół był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany, ale zachował jeszcze romańską nawę główną, zbudowaną z charakterystycznych granitowych bloków. Jest to bez wątpienia jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Kościół w Kotłowie znany jest jednak głównie z innego, głośnego wydarzenia. Po II wojnie światowej proboszczem w Kotłowie był ks. Wacław Góra, powstaniec wielkopolski i więzień Dachau. Parafia wchodziła do 1992 r. w skład archidiecezji poznańskiej.

5. Kościół Narodzenia NMP w Kotłowie.

W 1961 r. wikariuszem parafii został mianowany młody ksiądz Zygmunt Koralewski, który wkrótce zyskał sobie miłość i szacunek parafian, a także uznanie samego proboszcza, który widział w nim swojego następcę. Po śmierci księdza Góry w 1968 r., arcybiskup Antoni Baraniak polecił jednak Koralewskiemu udać się na dalszą posługę jako wikariusz do Poznania. Parafianie nie chcieli nawet o tym słyszeć. Księdza praktycznie uwięziono na plebanii, a do Poznania jeździły delegacje parafian z prośbą o zmianę decyzji. Arcybiskup pozostał jednak nieugięty i decyzji nie zmienił. W czasie trwania konfliktu, parafianie nawiązali kontakty z przedstawicielami Kościoła Polskokatolickiego. W 1973 r. doszło do schizmy. Na ok. 2700 parafian, blisko 2000 osób, wraz z księdzem Koralewskim, zdecydowało się na przejście do Kościoła Polskokatolickiego, reszta pozostała w Kościele Rzymskokatolickim. Kościół pozostał własnością parafii polskokatolickiej do 1978 r., kiedy to na mocy wyroku sądu, świątynia wróciła do rzymskich katolików.

5. Kobyla Góra (wzniesienie)

Wielkopolska, jak wiadomo, jest krainą wybitnie niziną. Nie brakuje tu zabytków, jezior, lasów i rzek, ale miłośnicy górskich wędrówek muszą udać się bardziej na południe. Co ciekawe, mieszkańcy ziemi ostrzeszowskiej mogą poszczycić się faktem, że u nich znajduje się najwyższe wzniesienie w Wielkopolsce. Mowa tu oczywiście o Kobylej Górze leżącej w paśmie Wzgórz Ostrzeszowskich, w pobliżu miejscowości o tej samej nazwie. Kobyla Góra wznosi się na wysokość 284 m n.p.m. Na jej szczycie w 1999 ustawiono gigantyczny krzyż upamiętniający jubileusz roku 2000 r. Krzyż ma 20 m wysokości i waży 10 ton.

6. Szczyt Kobylej Góry.

Na wzgórzu znajdują się także pamiątkowe kamienie, z których jeden zawiera fragment skały z jerozolimskiej Bazyliki Grobu Pańskiego. W 2006 r. na Kobylej Górze ustawiono również dzwon poświęcony pamięci papieża Jana Pawła II. Obecnie Kobyla Góra bywa miejscem nabożeństw i spotkań modlitewnych młodzieży.

6. Kościół p.w. św. Rocha w Mikstacie

Miasto Mikstat otrzymało prawo miejskie w 1366 r., ale wtedy leżało w innym miejscu, niż dziś. Miasto zostało zniszczone w 1479 r. Ponowny akt lokacyjny wydał król Zygmunt Stary w 1528 r., a miasto rozplanowano na obecnym miejscu. Drewniany kościół p.w. św. Rocha w Mikstacie należy do najciekawszych w Wielkopolsce, ale zasłynął w regionie nie tyle dzięki swej architekturze, ale pewnemu zwyczajowi, który jest tu praktykowany od XVII wieku.

7. Kościół p.w. św. Rocha w Mikstacie.

Chodzi tu oczywiście o barwną procesję… zwierząt domowych, które następnie się święci i błogosławi podczas odpustu ku czci św. Rocha w sierpniu. Według legendy, św. Roch ocalił miasto przed zarazą. Obrzęd święcenia zwierząt domowych wpisano na listę niematerialnego dziedzictwa kulturalnego UNESCO. Drewniany kościół p.w. św. Rocha zbudowano w 1773 r. Później wielokrotnie go przebudowywano i remontowano. Świątynię wzniesiono na planie krzyża greckiego w konstrukcji zrębowej. Wnętrze kościoła zostało ozdobione polichromią z przedstawieniami świętych. Ołtarz główny i boczny pochodzą z 1785 r. W Ołtarzu głównym znajduje się cenny obraz św. Marii Magdaleny.

7. Krzyż Pawła Brylińskiego w Mikstacie

Paweł Bryliński (1813 – 1890) to niezwykła postać. Urodził się w Wieruszowie w rodzinie chłopskiej, ale praca na roli go nie interesowała. Znacznie bardziej pociągała go snycerka. Już jako dziecko ujawnił talent rzeźbiarski. Wkrótce ruszył w drogę i chodząc od wsi do wsi po ziemi ostrzeszowskiej, ostrowskiej i kaliskiej, rzeźbił wysokie, bo sięgające niejednokrotnie 10 m krzyże przydrożne, gdzie oprócz ukrzyżowanego Chrystusa umieszczał postacie Matki Boskiej, świętych, przeróżne symbole i sceny związane z Ukrzyżowaniem.

8. Kościół Pawła Brylińskiego w Mikstacie.

Do dziś zachowało się kilkanaście krzyży wykonanych przez Brylińskiego oraz wiele elementów z nieistniejących już krzyży, przechowywanych w muzeach. Bryliński prawdopodobnie nie umiał czytać ani pisać, ale posiadał sporą wiedzę teologiczną. Jeden z najokazalszych krzyży Brylińskiego stoi w Mikstacie w pobliżu kościoła p.w. Świętej Trójcy. Rzeźbiarz wykonał go w 1858 r. Oprócz wizerunku ukrzyżowanego Chrystusa, artysta umieścił na krzyżu wizerunek pelikana karmiącego swe młode krwią, a także rzeźby świętych: Jan, Marii Magdaleny i Weroniki. W 2007 r. krzyż poddano renowacji.

8. Pałac w Torzeńcu

W powiecie ostrzeszowskim nie znajdziemy niestety zbyt wielu okazałych dworów czy pałaców. Jeden z nielicznych, za to dość interesujący, znajduje się w Torzeńcu, wsi leżącej w gminie Doruchów.

9. Pałacyk w Torzeńcu.

Ten niewielki dwór zbudowano w latach 1914 – 1918 dla znanej w Wielkopolsce rodziny Turnów. Rezydencja w Torzeńcu jako żywo przypomina włoskie pałacyki renesansowe. Podobne znajdują się, bądź znajdowały kiedyś w naszym regionie. W takim samym stylu zbudowano choćby nieistniejący już pałacyk Mycielskich w Poznaniu (Kobylepole). Na miejscu obecnej rezydencji stał wcześniejszy dwór, zbudowany prawdopodobnie jeszcze w XVIII wieku.

10. Pierwotny dwór Turnów w Torzeńcu.

W okresie międzywojennym majątek odziedziczyła Krystyna Turno, która wyszła za mąż za dyplomatę Tadeusza Skowrońskiego. Skowroński pracował przez wiele lat w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a także pełnił różne funkcje w polskich placówkach dyplomatycznych w Belgi i Szwajcarii, a w latach 1938 – 1945 był ambasadorem RP w Brazylii. Po wojnie pozostał na emigracji. Pomimo częstych wyjazdów, Skowroński dbał o majątek w Torzeńcu, który doprowadził do rozkwitu. Już na emigracji napisał dla swoich dzieci i wnuków ilustrowaną książkę pt. Szczęśliwe lata spędzone w Torzeńcu.

9. Kościół p.w. św. Mikołaja w Parzynowie

W terenie gminy Kobyla Góra znajduje się mała wieś Parzynów, a w niej kolejna perła drewnianej architektury sakralnej, mianowicie kościół parafialny p.w. św. Mikołaja. Świątynię wzniesiono w latach 1780 – 1781 r. z fundacji kilku przedstawicieli miejscowej szlachty: małżeństwa Jana i Elżbiety Siewierskich, Józefa Wojniakowskiego i Jana Grzymały Wiewiórkowskiego.

11. Kościół p.w. św. Mikołaja w Parzynowie.

Istnienie parafii w Parzynowie poświadczone było już jednak w XIV wieku. Kościół w konstrukcji zrębowej, oszalowany, nakryto blachą. Przy kościele stoi drewniana dzwonnica. Na uwagę zasługuje piękne wyposażenie wnętrz, na które składają się późnobarokowe ołtarze – główny i boczne z XVII i XVIII wieku wraz z obrazami i figurami świętych. Pięknie zdobiona ambona z baldachimem pochodzi z XVII stulecia, a prospekt organowy z drugiej połowy XVIII wieku. Kościół stoi na niewielkim wzgórzu w otoczeniu starych dębów i modrzewi.

10. Urząd Miasta i Gminy w Grabowie nad Prosną

Grabów nad Prosną to niewielkie miasto (ok. 2000 mieszkańców), o dość długiej historii. Prawa miejskie otrzymało z rąk króla Władysława Jagiełły w 1416 r. Grabów, choć nie należał do największych miast w Rzeczypospolitej, to był miastem królewskim i siedzibą starostwa niegrodowego. Dawniej wydobywano tu rudę darniową do wytopu żelaza. W okresie rozbiorów miasto leżało przy granicy prusko-rosyjskiej i mieściła się tu komora celna. Urzędnicy pracujący w tutejszym Urzędzie Miasta i Gminy mogą poszczycić się tym, że ich miejscem pracy jest dawny dwór zbudowany w drugiej połowie XVIII stulecia. Ten okazały budynek, mimo lat, zachował swoją barokową bryłę.

12. Urząd Miasta i Gminy w Grabowie nad Prosną (dawny dwór).

Mam nadzieję, że zachęciłem Was do odwiedzenia powiatu ostrzeszowskiego, a przynajmniej nie zniechęciłem. Jeśli macie własne propozycje do powyższej listy, to zapraszam do komentowania.

Bibliografia:

A. Dubowski, Zabytkowe kościoły Wielkopolski, Poznań 1956.

J. Jodełka, Na ratunek aniołom, diabłom, świętym i grzesznikom. Przewodnik po kościołach, pałacach i ciekawostkach Wielkopolski, Poznań 2017.

M. i P. Libicki, Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, Poznań 2008.

www.regionwielkopolska.pl

www.zabytek.pl

Fotografie:

1. Bastianow (vector version) [Public domain]

2. https://fotopolska.eu/167640,foto.html

3. https://fotopolska.eu/939464,foto.html

4. https://fotopolska.eu/939517,foto.html

5. https://fotopolska.eu/947063,foto.html